15.4.07

Zeca

Neste voluntario retiro do século no que vivo, entérome pola prensa da homenaxe que Galicia rendeu en Pontevedra a José Zeca Afonso no vinte aniversario da súa morte, que levou ás televisións galega e a primeira canle portuguesa (RTP) a asinaren un convenio para a emisión conxunta do programa, o día 25 claro está, do acto, no que participaron artistas de aquén e alén Miño. Ben sei, por testemuños directos de persoas moi próximas e queridas, da querencia que o Zeca e Célia tiñan pela Galiza e a súa lingua, a cal, polo que me contaron, lles lembraba unha sorte de primitivo portugués medieval.
Para min, José Afonso, a quen nunca vin en directo, sempre será unha figura de referencia, non só no compromiso social e político senón tamén no eido estritamente musical. O disco que me segue parecendo máis fascinante da súa obra é Venham mais cinco, e, dentro deste, un tema que creo marcou para min unha forma de entender o pefecto vencello de dúas linguaxes como a poesía e a harmonía musical é Era um redondo vocábulo (pelos degraus de Laura a tinta caia num móvel vazio...), un poema surrealista, onírico e evocador ―escrito, por certo, na cadea, que o Zeca visitaba con frecuencia― complementado por un universo harmónico surrealista, onírico e evocador, pero de sólida, e belísima, arquitectura.
O disco, do 73, corresponde a un autor fundamentalmente desenfadado, irónico, nihilista ou iconoclasta (Rio largo de profundis; A formiga no carreiro; Nefertite não tinha papeira; Gastão era perfeito), anque haxa tamén espazo para o máis exquisitamente tradicional (Adeus ó Serra da Lapa, un tema a capella que sigo lembrando como cantar asociado a diversas actividades menores: ducha, traballos lixeiros, camiñatas…). Unha das cousas máis chamativas e características do LP era aquel comezo inexplicable, xenial e engaiolante no que tras oírse a voz ronca do Zeca preguntar Está tudo?, unha mestura de instrumento popular de corda e a propia voz do autor interpretaban, a xeito do que parecía un ensaio, unha salmodia monostrófica: a garrafa vazia de Manuel Maria.
Outro elemento fascinante do disco era a foto do Zeca, rompedora, antiheroica, familiar, con gorra pristinamente lusa, camisa de por fóra, as sempiternas gafas de pasta grosa, zapatillas de casa, sentado nunha hamaca e coa expresión indefinible e intelixente de quen botou a sonda na perversidade e na estupidez humana e non deu fondo.
Era frecuente na miña mocidade (por volta de remates dos setenta e os oitenta) saber tocar coa guitarra cancións do Zeca (e de moitos máis: Llach, Fausto, Paco Ibáñez…) e estimular ao canto colectivo e compartido en xuntanzas de noctívagos, troulas e veladas subversivas e outras reunións etílicas. Eu me sabía moi ben, e aínda as recordo, Era um redondo vocábulo, Traz outro amigo também, Moda do entrudo e algunhas máis que hoxe non lembro. Imposible imitar a voz inimitable e irrepetible do Zeca ―de masculinidade case sensual, agria e doce, profunda e próxima, que tanto podía ser a voz do máis excelso poeta coma o canto atávico dun labrador alentexano.
Logo, cando tanto en España como en terra lusa se foi vendo que a democracia ía asentando, veu na miña existencia ―e na de moitos― o abandono da militancia política e o ingreso en paraísos artificiais e sicodelias diversas amenizadas no musical por inspiracións maioritariamente anglosaxonas. Pero nunca renunciei, nin entón nin agora, ao recoñecemento do xenio que latexaba baixo a pel humana, tan humana, daquel cronista do seu tempo con cara de sacerdote e alma de trobador.

4 comentarios:

Anónimo dijo...

Bastante tempo despois de tela escoitado e cantado -de térmola cantado-, soben que o Manuel María da "garrafa vazia" non era outro que o grande poeta chairego, e o texto un laio de ver como se acababa a augardente que contiña. Cada canción ten a súa historia, e esta non é das peores. Eu tamén sigo a me estremecer cos discos do Zeca. Por certo, as versións que das súas cancións fai Dulce Pontes son un auténtico regalo.

juan l. blanco valdés dijo...

Non sabía que esa fora a orixe, que me parece moi suxestiva. Moitas grazas, Manolo,por compartir a túa erudición.
De Dulce Pontes (de quen gusto ben, lembro con delicia "O primeiro canto") non sabía que versionease (?¿?!!) ao Zeca. Tómase boa nota.
Apertas "derde esta majestuosa atalaia".

Anónimo dijo...

A anécdota da "garrafa vazía" contouma, hai xa ben anos, un bo compañeiro que semellaba sabelo todo do Zeca, Andrés Fernández Places. No disco dobre "Dulce Pontes en concerto. A brisa do coraçao" atoparás versións de "Os indios da meia praia", "Se voaras mais perto". "As sete mulheres do Minho" e "Que amor nao me engana". No disco "Lágrima" está unha canción galega da que non lembro o título, mais que comeza "Achégate a min Maruxa" e que seguramente lembrarás dos nosos vellos tempos. Unha aperta e ao teu dispor se queres escoitalas.

Anónimo dijo...

O mellor do asunto, querido Xoán, é que despitado como ti sabes que son, nin sequera contei o conto da garrafa. Parece ser que nunha das viaxes do Zeca a Galicia comparteu velada co Manuel María e esta agasallouno cunha botella de caña que, polo que se ve, sóubolle a pouco a José Afonso. A canción ou, como ben dis, esa salmodia monocorde, debeu nacer dunha boa chea e, en efecto, a iso soa.
Do Fausto ando a escoitar "Por ese río acima", historias de descubertas polos mares da pimenta e do azafrán. A pesar do todo o superada que queiramos nalgúns temas, a música desta xente dá para moito. Algún día falaremos, falarás, seguro, do noso Rui Veloso, do que tamén teño varios compactos.
Apertas de novo.