Para ler no chinchorro

Dicía o outro día que un editor é un fulano que atende simultaneamente doce asuntos. Esta mañá non foron doce, senón vintecatro. Segundo se achega agosto, as campás da desconexión tocan a rebato, e todo son présas e agobios para deixar cantos máis asuntos pechados e non incrementar a temida síndrome posvacacional con líos pendentes, que xa bastante feo é setembro (no laboral, porque no demais é un mes precioso, cunha luz máxica e unha serenidade, tal vez, que non ten o verán rigoroso, un chisco chabacano e hortera). Isto en edición, e nunha universidade de case 2000 profesores e investigadores, pode ser terrible.
En fin, que como complemento ou axuda á merecida desconexión da rutina laboral, e sendo este un recuncho de perseverante amor librorum, nada mellor que un par de recomendacións de (re)lectura que creo particularmente acaídas ao tempo estival para quen queira seguilas. Ninguha delas é unha novidade. Este non é un blog de novidades, máis ben todo o contrario. Se xa as leu, acaso sexa bo momento para volver sobre elas, e, se non, a que espera? Os clásicos, de infinita plasticidade, nunca decepcionan.
a) La piel fría de Albert Sánchez Piñol, orixinalmente publicada en catalán. Unha novela estraña, sorprendente, engaiolante, ben escrita e construída, de regusto salobre, para ser lida en cercanía do mar, con elementos, entre outros, do Robinson de Defoe, de Verne, de Jack London e as abominacións de Lovecraft. Algún día, cedo ou tarde, alguén fará unha película (supoño que mala, como sempre pasa con estas cousas) co guión.
b) Diccionario de símbolos y mitos del nazismo, de Rosa Sala Rose. Ademais de gozar do exquisito esmero editorial co que El Acantilado publica os seus libros, é unha obra documentadísima, erudita sen caer no supefluo, áxil e de lectura moi amena. Libro imprescindible para a cartografía do horror, un horror que Europa coñeceu non como resultado dunha conxura diabólica de sádicos visionarios, insensatos e apocalípticos senón como produto natural dun plan sistemático, razoado e calculado con rexos e ben traballados alicerces e contrafortes culturais, antropolóxicos, mitolóxicos, xurídicos e mesmo relixiosos.
Que aproveite, se é o caso, e xa me contarán. Saúdos con arrecendos de mar, herba seca e aire limpo de montaña.

Morrer na estrada

Onte pola tarde regresando de Portomarín pola N-640 topeime cun accidente brutal en Monterroso no que un coche ficou absolutamente irrecoñecible. Hoxe vexo na prensa que o condutor morreu. A sangría que nos últimos días rexistran as estradas galegas (o 10% dos mortos en accidentes en España son paisanos nosos: de novo nos primeiros postos do ranquin en cousas negativas) acenan nomeadamente —entre outras moitas cousas— cara á complexa estrutura poboacional dun país tan trillado e vivido como o noso, cun subdesenvolvemento secular aínda na retina e de acceso ultraacelerado á modernidade e o consumo. Entre Lalín e o desvío da 640 cara a Portomarín a estrada percorre unha aldea ou vila tras outra. Centos de cruces, zonas peonís sen beirarrúas, instalacións comerciais ou industriais pegadas ao vial... Este é un país construído á beira das estradas. Noutro lugar teño reflexionado sobre o particular: a estrada, fronte á aldea, representa a modernidade, a comunicación, a vida: fixo unha casa boísima, ao ladiño mesmo da carretera; o día que saquen a carreteira morre o pueblo son expresións -seguramente as terá oída vostede- que alicerzan esta aberración urbanística bautizada rururbano, con peaxes tan tremendas como un montón de mortos que poderían evitarse. Monterroso, como tantas outras, é unha vila lonxitudinal, montada ao longo da estrada que a cruza. Olla un aos lados e non hai nada: un trampantollo tras o que aparece de novo a aldea que seguiría sendo de non cruzala a vía nacional.
Como en tantas cousas, teño a sensación de vivir nun país en permanente estado de non retorno. Quen pode poñer remedio a algo que xa non ten remedio? Que facemos? Voar o país e construílo de novo?

Ex averno

Un coñecido intelectual de aventaxada idade, bregado en mil batallas e cunha rica executoria de enfrontamento ao Régimen, confesoume en certa ocasión que, durante aquela longa noite de pedra, de caer en mans dos sociales, non era o eventual infortunio seu ou da súa familia, nin as penurias económicas, nin sequera a privación de liberdade o que lle sacaba o sono ; era a tortura, o feito de ser sometido á dor física, pois vivía na certeza de non ser quen de resistila. Supoño que a tortura é o transo definitivo, ou un dos transos definitivos, que enfrontan ao ser humano a si propio, á súa propia dignidade e valor, aquí non suposto como na mili, senón necesitado de ser expresado en toda a súa dimensión.
Para os cidadáns occidentais, e tras o punto de inflexión que supuxeron os anos do terror nazi, se hai un marco espazo-temporal no que a tortura se consagrou con saña e refinamento especiais como práctica de represión política é o que perfila o cono sur (Uruguay, Chile e Arxentina) dende os anos iniciais dos setenta. Ignoro as causas específicas dos perfís de bestialidade, odio, sadismo e xenocidio que os réximes militares acadaron nesas latitudes polos anos amentados. Acaso o libro Memorias de la violencia en Uruguay y Argentina. Golpes, dictaduras, exilios (1973-2006) achegue claves, seguro que si, ao respecto. O magnífico volume, que editaremos en moi breve prazo, promovido polo Centro Interdisciplinar de Estudos Americanistas, de autoría en colaboración e baixo a dirección do excelente e coidadoso investigador Eduardo Rey Tristán, representa unha achega moi importante en forma tanto de estudos académicos como de testemuños directos da barbarie e o terror, á comprensión sociohistórica do camiño dos golpes a las dictaduras subsiguientes, sus duras repercusiones en cuanto a represión en sus diversas formas por una parte y a exilios por otra, y reflexiona finalmente sobre las memorias conformadas en cada sociedad sobre todo el proceso a partir de las transiciones democráticas y hasta el presente (do texto da cuarta de cuberta).
Folleando as probas finais de maqueta atopo testemuños simplemente escalofriantes. Sosteño que botar a sonda na perseverancia humana en procurar o mutuo dano é arriscarse a non tocar fondo. Por iso, poñérmonos couto con límites como a democracia, o imperio da lei e o Estado de dereito foi unha idea historicamente acojonante.

Be happy!

Falaba hai tempo do lixo que habita efemeramente na caixa do correo, unha sorte de indesexable spam, pero non de bits senón de papel impreso. De cando vez, con todo, caen no papo verdadeiras xoias. No número 227 de A Igrexa en “A Maía” [sic] (folla parroquial), "Domingo XV do T.O. (¿¿), 15 de xullo de 2007", e baixo o epígrafe Para pensar, sonreir y rezar leo:
1. Cada día, cuando suene el despertador, respira profundamente, sonríe sin ganas y date un aplauso. Eres un tipo privilegiado. Estás vivo. El tiempo se te regala a cambio de nada. Tienes por delante la posibilidad de ser feliz. El tiempo no es una condena; es la posibilidad del amor, del gozo, de la felicidad. No lo conviertas en un barbecho estéril. Generalmente es una cuestión que sólo depende de ti. Date una oportunidad
2. Mírate al espejo y ríete un poco de tí mismo. Verás que tienes el corazón despeinado, la ilusión legañosa y la generosidad en pleno bostezo. Date una buena ducha de optimismo y verás qué bien te sientes. Hay muchos que sólo se duchan por fuera, y, claro, huelen. El me­jor secreto contra la vejez es aplicarse alguna crema que mantenga tersos tus ideales. Te ofrezco una marca: la utopía.
3. Conecta tu móvil y llama. Dios te escucha. Siempre tendrás cobertura. Reza saboreando despacio tus sentimientos. ¡Cómo se esponja el corazón cuando uno se descubre amado de Dios! ¡Saltarás de gozo como un cervatillo!. Te quedará un cuerpo "danone" dispuesto a devorar el día y repartirás alegría incluso a quien no te la pide. Recuerda: de mañana y a última hora del día tienes tarifa reducida. Aprovecha y llama.
Unha mentalidade, a do redactor, con evidente creatividade e dotes para o márquetin, acaso un chisco desaproveitadas na folla parroquial de Ames e Brión. Terei, en calquera caso, que revisar o meu agnosticismo, pois abofé que as promesas do clube son tendadoras.

Doce pensamentos sobre a edición

O aforismo, condensación de ideas nun brevísimo texto, é unha fórmula de grande tradición na cultura occidental, ficando algúns, como aqueles de Hipócrates, consolidados como clásicos do pensamento. Sen pretender eu tanto, quero hoxe adicar a todos os meus amigos e amigas vencellados co eido editorial unha breve colectánea de convencementos sobre o traballo de edición, derivados da experiencia persoal. Lembrando a Pirandello, así será se así vos parece.


1. Aos autores pásalles o que aos pais nos colexios. Igual ca estes pensan que o seu neno é o único que existe para o profesor, aqueles cren que o seu orixinal é o único que o editor ten entre mans.
2. Como editor e bibliófilo intento manterme a medio camiño entre Gutenberg e Bill Gates.
3. En edición, a posibilidade de descubrir erros é inversamente proporcional á capacidade de emendalos.
4. Editar é non poder adicar máis de dez minutos seguidos ao mesmo labor.
5. O editor que estableza categorías nos libros que edita está perdido.
6. Aos problemas non lles gusta a soidade. Xeralmente, mentres se le un mail cunha queixa, desacordo ou descontento, adoita aparecer alguén pola porta con outro problema diferente mentres recibimos a tiraxe dun libro cun erro garrafal na cuberta. É cando pensamos: Just a beautiful day.
7. Se algo se aprende no traballo editorial é a escoitar. Deixarse permear das ideas alleas é un magnífico profiláctico contra un traballo errado ou mal feito.
8. O que antes se aplicaba aos cregos e os avogados aplícase en edición aos maquetistas: sempre hai que levarse ben con eles, pois normalmente están ao tanto de moitas das miserias profesionais do editor e constantemente se lles está esixindo, moitas veces por riba das súas posibilidades e, mesmo, obrigas.
9. O 50% do traballo editorial é rajar.
10. Non existe obxecto máis discreto ca un libro ben editado. A sobriedade no deseño e a contención estética e tipográfica son as normas de todo traballo editorial ben feito e a garantía da súa elegancia e equilibrio.
11. Non coñezo a ningún bo editor que non sexa un entusiasta enamorado do seu traballo.
12. No termo medio entre asumir que unha editorial non é unha ONG pero que ten unha compoñente fundamentalmente cultural á que non se debe renunciar reside, creo eu, a fortaleza necesaria para que a edición de calidade resista os embates do hipercapitalismo da sociedade actual.

Chegar ao máis alto

Hoxe, na visita matinal coa que sopresiva e gratamente me obsequiou certo tradutor dun clásico en lingua tedesca recentemente editado por nós, persoa culta, intelixente e sensible, entre varios interesantes temas que tratamos, advertíame nun punto da nosa conversa de que na percepción popular norteamericana sempre é motivo de menor desconfianza o home rico metido á político ca o home de poucos posibles. Este último ve, como é obvio, na política unha forma de ascenso rápido, en ocasións meteórico, a niveis adquisitivos vedados de calquera outro xeito. Nun país de novos ricos coma o noso, onde o culto ao diñeiro é desmedido e benestar e consumo son conceptos de lindes (con)fundidos, a posibilidade que a política ofrece de ascender xeometricamente na escala socio-económica en tempos récord paréceme extremadamente perigosa e creo está favorecendo a perpetuar un sistema de peneira en negativo dos dirixentes públicos. Ninguén pode converterse da noite á mañá nunha estrela do rock, nin nun grande novelista, pintor ou top-model, pois tras tan envexables estatutos persoais agóchanse, alén de condicións persoais específicas e non discuto que boa fortuna, moitas horas de adicación, especialización, coñecementos, traballo e non poucos momentos de desesperanza ata o cobizado éxito. En troques, non sei, un auxiliar técnico sanitario ou un señor propietario dun restaurante de tortillas poden chegar en poucos meses –teño para min que con non moitas características persoais especialmente notables alén dunha ousadía fóra do común e, tal vez, non ter moito máis que facer que levar media vida militando nun partido- a cotas de protagonismo social impensables dende os seus estatus de partida. Non se me entenda mal. O que eu enfatizo como negativo, ten como é óbvio unha posible lectura en positivo: é unha grandeza do sistema democrático que un auxiliar técnico sanitario chegue a co-dirixir a vida pública dun país. Só me pregunto, nun estrato xeral de reflexión, cánto, na complexa dialéctica entre o mantemento a ultranza dun estatus socio-económico exepcionalmente atractivo e o eventual retorno á crúa realidade dun estatus anterior definido polos propios méritos, pesa a auténtica vontade de servizo público; un concepto do que hoxe, por certo, xa non se fala. Non vaia ser.

Xenios

Despois de anos adicado á edición nunha universidade e tendo como materia prima, por tanto, o que nesa universidade se investiga, sospeito que, contrariamente ao que cría don Francisco xenial e aragonés, non é o sono da razón o que produce monstruos senón a excesiva vixilia desta. E é que o zoo humano, en toda continxencia, espazo e tempo, é inatinguible na súa infinita variedade. Falaba o outro día dun tipo de autor moi característico, aquel que vive sometido por anos á rexa férula do seu orixinal, escravizado pola incapacidade esencial de darlle remate. Hai outro, máis frecuente, que corresponde ao sabio que vive por riba do ben e do mal, facéndonos a todos o favor de beneficiarnos, xa non direi coa súa amizade, senón aínda co seu mero contacto, e persuadido, cando entra pola porta co seu orixinal debaixo do brazo, de que o futuro da civilización occidental depende con exclusividade de que o tal se edite. Non comprende que o mundo puidera ter pasado ata o momento sen a súa obra, e, malia a ignorancia do universo respecto deste punto, cre ter chegada a hora de poñer remate a tal anomalía. A vaidade patolóxica e unha autoestima de proporcións ecuménicas converten este especime nun ser impermeable e intolerante verbo do que el estima unha obra perfecta (na súa etimoloxía, completamente feita, rematada, sen tacha posible), xulgando unha ofensa incomprensible a máis mínima suxestión de cambio ou modificación. O malo da vaidade, creo eu, cando excesiva ―porque unha dose razoable é sempre positiva e alicerza moitas veces a propia dignidade―, o malo da vaidade, digo, é que son as árbores as que non deixan ver o bosque, e na edición o bosque é xigantesco, de orografía irregular e perigosa, inzado de illós e brañas. Probablemente o que máis distinga a esta caste de xenios dos verdadeiros xenios é que normalmente estes son humildes, ou, cando menos, esa é a vitola que eu teño atopado nas xentes de maior reputación e fama nos seus respectivos dominios. Todo home intelixente sabe que nunca toda a razón está dunha soa beira.
Diante de tanto Nobel in pectore como me entra pola porta, sempre penso en John Kennedy Toole, suicida e americano, que abría unha das mellores novelas que en todo tempo se teñan escrito ―e da que, cedo ou tarde, haberá que falar máis polo miúdo― A conxura dos necios (The Confederacy of Dunces, 1980) cunha cita extraordinariamente lúcida de Jonathan Swift: Cando no mundo xorde un auténtico xenio, pode doadamente identificarse con este inequívoco signo: todos os necios conxúranse contra el.

Premios. Gustos. Cánones. Tópicos persoais.

Non sei quen dixo, pero tiña moita razón, aquilo de que eu nunca me presento a premios literarios para non correr o risco de que non mos concedan. Coquetéase dese xeito coa posibilidade permanentemente alimentada, e nunca desmentida ―claro― de que un non ten máis premios polo simple feito de que non se presenta a eles, que se non… Ese é probablemente o convencemento de moito autor que por aí respira para suxestionarse da truculencia, amiguismo e arbitrariedade da maior parte dos galardóns cando, en realidade, devecería polo ouropel (e o europel ―o xogo de palabras saiume así, espontaneamente) anexados ao momento de gloria dun premio xa non grande grande, senón o dun concelliño por aí, que dera o pase para unha plana dos xornais (con foto, por suposto) e un talonciño ao portador de catro cifras. Fun xurado dun premio de narrativa moi consolidado no país e podo asegurar que ao lado dun par de cousas dignas, o resto (sobre dez ou doce orixinais, previamente peneirados) farían xutísimo inquilinato no corbe dos papeis. O malo destas cousas é que ao final non se sabe se vai primeiro o ovo ou a galiña, ou sexa se é un sistema de premios o que consolida unha oferta de orixinais permanentemente sobredimensionada ou aqueles responden con mesura e ponderación ás demandas de recoñecemento social que toda creación estética de calidade precisa. Que o premio Nadal correspondeu historicamente a esta última categoría é indubidable. Que a maior parte dos actuais premios de narrativa dos concellos galegos encaixan na primeira tamén é, ou a min mo parece, indudidable. Pero, en fin, de gustibus non disputandum: as vías da canonización social da creación literaria, e en xeral estética, son, coma os camiños do Señor, inescrutables.
Ora, dentro desta elasticidade infinita que tempo e o espazo proporcionan á recepción literaria, eu recoñezo como tópicos persoais certas predileccións que corresponden con logros especialmente cimeiros dalgúns autores. Hoxe dou conta de dúas, e, se xorde (aínda que vexo bastante baldeiro este local ultimamente…), o discutimos, ou cambiamos impresións, ou o que carallo sexa:
1) Aínda que José Saramago nunca tivera escrito outra cousa ca o Ensaio sobre a cegueira, merecería trescentas veces o premio Nóbel. Saramago é para min un tipo irregular. Nos últimos tempos, xuro que intentei tres veces fincarlle o dente a Las intermitencias de la muerte sen resultado (alguén, por certo, ten a impresión de que é un intento de reeditar a fórmula exitosa do Ensaio sobre a cegueira?).
2) CJC (=Camilo José Cela) é un fulano, era, de imaxe pública, vamos a dicir, desigual e deixémolo aí, vale. Como Max Estrella, "eximio escritor y extravagante ciudadano". La colmena, La familia de Pascual Duarte e Viaje a la Alcarria son, do meu punto de visto, tres premios Nobel. Anque don Camilo non tivera escrito nada máis.
Dúas lembranzas ao fío: a Saramago deille a man hai moitos anos no ascensor da vella Facultade de Filoloxía en Mazarelos. Viña a dar unha conferencia, eu facía Filoloxía Galego-Portuguesa e alguén, creo lembrar quen, mo presentou. Ou sexa, que xa cumprín con darlle a man a un Nobel.
Con CJC e Mariña Castaño coincidín nun avión volvendo de Madrid. Ían, claro, en preferente e el non parou de falar. Non me pareceu especialmente antipático.

Recomendación dominical (cunha evocación)

O 20 de novembro de 1975 eu tiña quince aniños, estreados o 15 de xuño anterior. Facía sexto de bacharelato por letras, A primeira hora da mañá, as nove, tiña clase de latín cunha profesora que pertencía a unha coñecida familia de dereitas da vila. Entrou a profesora chorosa, contristada, e entre saloucos acertou a anunciarnos o que todos sabiamos: el Caudillo ha muerto y hoy no va a haber clase. Os quince anos son unha idade cimarrona, que nin arre nin xo, e a ledicia miña e dos meus compañeiros viña máis da folganza derivada da morte do ditador ca da morte en si do ditador, o que era motivo de albricia e regodeo de todo o progresismo do país. Cada español con idade abonda para facelo lembrará, supoño, o momento no que foi sabedor dunha nova tan trascendente. Creo que hai momentos na historia de todo o mundo nos que vida privada e acontecementos públicos fican indisolublemente ligados polo especial impacto destes. Recordo, por exemplo, todos os detalles (espaciais, temporais, de contexto) dun día de decembro de 1974 no que meu pai, visiblemente acojonado, chegou á hora de comer e anunciounos que mataran a Carrero Blanco. Lembra que facía vostede cando mataron ao pobre Blanco Garrido? Ou a tarde do 11 de setembro de 2001? Ou a mañá do 11 de marzo de 2003? É moi probable que si.
Volvendo ao óbito de su Excelencia el Jefe del Estado, o artificio literario que Manuel Longares consegue na súa extraordinaria novela Romanticismo -que releo estes días- chega ao punto de recrear, con maestría de narrador experimentado, a vida da España franquista facéndoa pasar pola peneira de ese macizo de la raza madrileña ociosa metafóricamente denominado el cogollito, é dicir a alta burguesía da capital habitante do selecto barrio de Salamanca. Os últimos momentos da vida do ditador e os primeiros posteriores á súa morte, certificada por el equipo médico habitual, e o impacto que a nova provoca no entorno social de Serrano dan pé a Longares para a formulación dunha rica hipótese socio-histórica sobre o futuro dun país de estabilidade ata o momento alicerzada na presenza física de Franco. A traxectoria vital de Pía Matesanz -nacida, significativamente, en 1940- da súa nai Hortensia e a súa filla Virucha son o reflexo, conscientemente esaxerado na vaciedade vital duns desocupados que teñen a hipocresía e a impostura por norma de conduta, dun réxime farisaico e caduco dende o propio día da súa imposición por vía do terror e o asasinato, constatación que parecen percibir só agora, cando a tutela do ditador semella desparecer. A peripecia vital dos personaxes das 500 páxinas deste novelón desenvólvese no trasfondo, pechado e exclusivo, dos comercios e centros de reunión do barrio, de nomes pretensiosos e britanizantes (Lhardy, Gregory's, Embassy, Pavillon, Löewe, Lurueña, La Corralada, Muñagorri, Sonseca, Shakuntala, Biarritz, Cabasse...), e entre tipos humanos baldeiros, cínicos, impostados, frívolos ou abertamente estúpidos, empeñados e atoparen un futuro nun mundo que, agora, coa desaparición do ditador, se lles antolla hostil e complicado. Un repaso polos nomes destas figuras de salón proporciona un atisbo daquel entorno, de rancio sabor pristinamente franquista, nacional-católico e cursi ata o inverosímil: Tomín Peñalosa, Javo Chicheri, Enedina Goyeneche, Dorita Sacristán, Fela del Monte, Cotolo Cenicientos, Tere Espínola, Sisita Notario...
Romanticismo. O romanticismo ao que todos eles, co-factores dun réxime abominable, cren terse feito acredores por unha existencia diferente e exclusiva. Unha novela altamente recomendable.

Levedades

Chove. Escurece. Morre o día paseniño. O ceo é unha barra mesta e moura, a rebentar de auga. Escoito a George Winston (curiosamente, acabo de percatarme, Autumn). Semella que a chuvia que disfraza de outono este verán nonnato enchoupa non só a terra e a herba senón tamén a alma, anegándoa dunha paz que se concilia pouco co sol e a luz estival, rabiosa e un pouco hortera. Disque o Director Xeral de Tráfico cre que este fondo de pesimismo e fatalidade noso é a causa da siniestralidade nas estradas do país. Bueno. O falar non ten cancelas, e aquí, nesta bendita corte de los milagros, parece que os políticos teñen patente de corso para, sen o menor recato, botar a lingua a pastar do xeito máis irresponsable. Pero, con todo, si é certo que o clima é un elemento determinante da imago mundi colectiva dunha sociedade. Baroja non era amigo das estatuas, como bo norteño. As estatuas, dicía, son para os países cálidos, do sur: Qué ía a facer a miña estatua recibindo auga e vento no lombo todo o día?
E así é que con estes arrautos climáticos e a desbandada estival parece que seguir reflexionando sobre edición e libros, falando de autores ou do pé de obra da vida social, política e cultural do país deixa de ter moito sentido. Só quería, apenas, anotar neste caderno que chove, escurece, morre o día paseniño, o ceo é unha barra mesta e moura, a rebentar de auga…

Never ending story

Coñezo un autor para quen o orixinal que ten nas mans non constitúe un labor, un simple labor que un empeza, desenvolve e remata; é unha angueira, unha sorte de traballo de Sísifo do que non sabe como se desfacer. O orixinal chegou a adquirir entidade propia, a modo de personalidade viva que impón ao pobre autor unha obriga cargante, onerosa, ineludible. Cando cre ter rematada venturosamente unha parte da obra, comeza a sintomatoloxía infecciosa doutra (datos descoñecidos ata o momento, recentes achegas bibliográficas, suxestións de terceiros, dúbidas, inseguridades...), sintomatoloxía que devén de contado nova angustia, louzá e vigorosa preocupación con abondas perspectivas de duración. O pobre do home leva varios anos así, coa expresión doída dalguén que vive na permanente espera de noticias ou daquel que perdeu algo e ocupa os seus días a tempo completo en buscalo, aínda cando sabe da imposibilidade absoluta de atopalo. Eu creo que para o bo do meu autor, a idea de poñer punto final á súa obra resulta xa intolerable, unha especie de sindrome de Estocolmo que lle provoca un amor negro e angustioso ao seu verdugo. Eu lémbrolle, con certa maldade, aquel certísimo consello de Borges: o único xeito de deixar de corrixir é publicar. O home debuxa un semisorriso tristeiro, e fai coma quen non oe. Nobody is perfect. Niemand ist vollkommen. Ninguén ni nada é perfecto. Pero este é un home impermeable a unha constatación tan impecable e universal. E é que ten que haber de todo.

Fastío

Para que nos vamos a enganar. Un chega ao tajo por veces desganado, sentindo que o peso dos problemas e cuestións persoais estimulan unha sensación de afastamento dos espiñentos problemas e complicadas cuestións laborais, aos que, ao cabo, temos que enfrontarnos non por gusto senón porque dalgún xeito hai que gañar a vida. Como parte das rutinas cotiás, abres o mail e ollas a columna subject das, digamos, 48 mensaxes acumuladas dende o día anterior. Hai dous mails dirixidos realmente a ti. No resto les algo así:

From Matabambo Oko. Bussiness proposal.
Hi, your wife loves you?
Feromonas suizas
Viagra (Sildenafil) 100 mg x 60 pills 2.17$
Hay un lugar donde los ni=?uf8?bw? &ACUTE&/=uf?bw165
You have unread messages from Pepe
Promoción espesial

Fiesta de la camiseta mojada

Payment from 4500$ month
All for Real Man
Alquilo piso en Mojacar
Cien ideas muy lucrativas

Xa case non te atreves, visto o visto, a abrir os dous mails dirixidos realmente a ti. A desgana aumenta, o fastío sobe de temperatura, a sensación de afastamento espésase, faise case física. Pensas: como é posible que se poida perder tanto tempo en dar a lata desta maneira aos demais? Pensas en Sartre: L’enfer son les autres. Conclúes, como aquel ácrata pintador de paredes tan intelixente: Parad el mundo que yo me apeo.

E-palabros

Nestas páxinas reflexionei unha vez sobre o valor que certo lingüísta, profético e gabacho, atribuía a aquelas palabras que el consideraba mots-témoin dunha época. Átomo, nuclear, guerra fría, telón de aceiro... foron mots-témoin dos anos corenta, cincuenta e sesenta. Chatear, que hai anos era en España unha práctica social báquico-festiva moi nosa e aconsellable, deveu nos últimos tempos, por arte da ciberlinguaxe, no costume máis ben solitario de dar renda á locuacidade, a máquina interposta, con interlocutores varios pero ausentes en carne e óso. Non cabe dúbida de que chatear —ou ous seus homólogos noutras linguas do noso contorno— é unha palabra testemuño dos nosos días, convulso tempo de contrastes entre hipertecnoloxía e excesos de toda laia e a máis atroz miseria e inhumanidade. Dixital, márquetin (ou marketing), rede, ciberespazo, interfaz, formatear, escaneo son adaptacións patrias de maior ou menor fortuna dende as formas orixinais, na omnipotente lingua anglica. Messenger, web (en realidade güeb), feed, blog, LAN, wifi, wiki, OCR, word (guor), power point (pógüerpoin)…, son, pola contra, espécimes léxicos que andan na lingua, con perdón, coma putas por rastrollo, adaptados foneticamente segundo o entender de cada quen, dende o pedantillo que lles mete unha prosodia que faría a envexa do mesmo Shakespeare ata o castizo que mesmo alardea de non ter NPI de inglis.
Antepoñer unha e (de electronic) máis un trazo - a diversas palabras indica a acepción virtual, dixital ou cibertecnolóxica do concepto así marcado. Dende o xa venerable e-mail (e aquela falta de graza seudoadaptación emilio, de pouca fortuna), a e-learning, e-book, e mesmo híbridos como e-campus, e-aula (en competencia con campus virtual, aula virtual). Un e-palabro que me encanta (e descubrín o outro día no número 54 da interesante Revista de Novas de Teconoloxía de Galicia, Código Cero) é e-merda, referida, claro, aos millóns de toneladas de refugallo teconolóxico que todos, todos producimos neste opulento mundo no que todo sobra. Falo por min: a día de hoxe teño, cando menos e que lembre, catro teléfonos fixos, seis ou sete móbiles (xa perdín a conta) e unha impresora BJ impecable (ollo: para a que xa non existen consumibles) que fan parte da miña e-merda doméstica, da que non sei como desfacerme.
Este é o tipo de cousas que me fai lembrar un grafiti moi pavero que alguén chantou nunha tapia cando o cataclismo do Prestige: Isto rebenta!
Cre Vde. que esaxero? Mire, mire.
À toute à l´heure !

De letras e formas. Soledad Pite

Cedo ou tarde tiña eu que falar nesta bitácora de Soledad Pite Sanjurjo. Extraordinaria, recoñecida e cotizada pintora e docente exemplar, teño para min que vive enamorada a partes iguais das súas profesións ―a docencia da pintura e a pintura mesma―, ferida da cultura e anualmente metida a labores editoriais de factura exquisita e irrepetible orixinalidade. Qué fortuna, vistos os meus pobres méritos e escasos merecementos, que xente da altura de Soledad me honren co seu aprecio!
Coñecín persoalmente a Soledad no ano 1999 cando me contou un proxecto engaiolante: tratábase de que os seus alumnos de ensino secundario e bacharelato no Instituto «Rosalía de Castro» interpretaran graficamente cada un dos poemas de Orballo da media noite de meu tío Roberto Blanco Torres, aquel ano galardonado co 17 de maio. Non só me puxen ao seu dispor para escribir unhas letras no libro, senón que, segundo lembro, fixen certas xestións encanadas a facer froito do proxecto de Soledad, como en efecto así sucedeu. Un fermoso libro (ed. non venal, Xunta de Galicia, 1999, na imaxe debuxo de cuberta, de Soledad) no que estampei estas palabras epilogais:

Resulta fermoso e fondamente revelador que un fato de rapaces e rapazas nacidos e desenvolvidos no caldo da globalización, as redes informáticas e os omnipotentes mass media reinterpreten, obviamente dende claves de partida radicalmente diferentes, un libro de poesías escrito por un señor de sombreiro e gabardina de coiro, que para escribilas pousaba pé dos castiñeiros seculares da Peroxa, de vagariño, sen présas, escoitando na noite silente o caer lene do orballo da media noite e interpretando os vestixios platónicos das horas.

Soledad e os seus alumnos de sucesivas promocións colléronse gusto ―non é de estrañar― a tan fermoso proxecto feito realidade e anualmente, con financiamentos diversos dan ao prelo unha nova marabilla, que puntualmente Soledad me entrega sempre en persoa, co cal o agasallo é dobre; Ronsel gráfico para Castelao. Homenaxe no 50 cabodano (Parlamento de Galicia, 2000); Pequena escolma ilustrada de Sarmiento (Consello da Cultura Galega, 2002); Auga e cultura. Achegamento gráfico (Consello da Cultura Galega, 2006), e María Mariño: Palabra no tempo; Verba que comenza. Escolma ilustrada (IES Rosalía de Castro-Fundación Caixa Galicia, 2007), son libros moi especiais que gardo non só co quentor da amizade senón no cofre dos tesouros, páxinas enchoupadas da xenerosidade de quen non persegue ouropel nin fama nin outra cousa alén de compartir o mellor de si mesmos.

III Máster en Edición. Info en liña

Xa está dispoñible en liña toda a información sobre o III Máster en Edición da USC 2007-09.

Libros reclusos

Dentro do Programa de Estudios Universitarios en Centros Penitenciarios e no cadro dos Cursos de Verán da UNED, impartín o pasado mércores unha charla aos internos do Centro Penitenciario da Lama baixo o título de La aventura de leer. Falei da lectura como desciframento; da lectura como evasión; da lectura como aprendizaxe; da edición dixital e dos índices de lectura. Falei de Tintín e Astérix, de Enid Blyton e Baroja, de Tolkien e Joseph Conrad, de Dan Brown e Chesterton; dos cegos de Saramago, Pascual Duarte e Blanco-Amor, e logo, espontánea, fluidamente xurdiron outros moitos temas, e derivacións de temas e os asistentes agolpábanse para intervir e dar os seus puntos de vista. As sesenta ou setenta persoas (mulleres e homes: españois, de Túnez, de México, de Serbia, de Brasil, de Portugal…) que formaban o auditorio, o clima de cordialidade que se estableceu e o sorprendente alto nivel das preguntas e cuestións que se formularon no debate proporcionáronme unha das experiencias profesionais e persoais máis enriquecedoras da miña vida, unha experiencia que, na súa proxección social, o reconcilia a un coa utilidade (tantas veces hesitada) do por veces tan ingrato labor intelectual. Era a primeira vez que entraba nun cárcere. Ben, A Lama non é un cárcere, é unha pequena cidade de case 2100 habitantes dos que 1500 caracterízanse por viviren coa posibilidade de saír de alí anulada por un tempo breve ou por un tempo longo, moi longo, que pode ser eterno. 1500 seres humanos privados de liberdade.
Tería tantas cousas que contar, ía con tantas prevencións e saín tan marabillado, acumuláronse en tan breve prazo de tempo tal cantidade de sensacións, anécdotas e posibles comentarios, tiven mostras de humanidade tan sinceras e, aquí si, desinteresadas e emocionantes, que só lembrarei que para apreciar a vida da superficie non hai como coñecer a vida das profundidades.
Ningún interno, en ningures, ten acceso a internet. Pero os internos da Lama teñen un blog. Non teñen, como eles din, o rock de la cárcel, senon o blog de la cárcel. Escriben os contidos en papel e llos pasan a un dos coordinadores de formación que os publica no seu blog.

Cando rematei a miña conferencia, un dos internos, Jorge, entregoume a xeito de agasallo un fermoso caderniño feito por eles cunha frase de Goethe: trata a un home como o que é e seguirá sendo o que é. Trátao como o que pode chegar a ser e chegará a ser o que pode chegar a ser. Non puiden reprimir unha das apertas máis rabiosas e sinceras que nunca teño propinado a un ser humano.

Improntas

O manuscrito adxunto corresponde aos sete anos do propietario deste local. Ao igual que ollando fotos da nenez apreciamos trazos familiares que logo o tempo foi modelando, ensanchando, reducindo , deformando ou desviando, do mesmo xeito descubro eu nos eixos, viravoltas, paus, remates e bágoas destas letras improntas de min mesmo. Nestes a penas 35 caracteres manuscritos, con toda a virxindade do terso e doce territorio da nenez, está a definición dun ser humano: o seu nome, a súa patria. Logo as letras ―como as experiencias, visións e camiños da vida― recompóñense, alixéiranse, únense doutra maneira, ata chegaren, mesmo, a ser inintelixibles.

Cancioeiro de Monfero

Dende o manuscrito de Cide Hamete a Umberto Eco, pasando por Jan Potocki, moitos autores teñen apelado ao recurso literario da fenomenicidade, é dicir a atribución a un ficticio manuscrito ou documento da auténtica orixe do discurso narrativo. A historia arrodéase asi dunha auréola de lenda e misterio combinada cunha apelación á verosimilitude moi relacionada co sentido lírico do genius loci, que ben poderiamos denominar aquí genius libri ou genius scripti.
É o sentimento que nos embarga cando sabemos que nun incunable está o exlibris dun cardeal do século XVII ou que un volume do XVIII pertenceu a Francisco de Goya, e que algunha vez este o tivo nas súas mans.
Volvendo á maxia do apócrifo, unha que sempre me pareceu fermosa e brillantemente executada impostura literaria é o Cancioeiro de Monfero do flamante galardoado coas Letras 2008, Xosé María Álvarez Blázquez, que posúo en primeira (e que eu saiba única) e esmerada edición numerada de Edicións Monterrey -fundación do propio Álvarez Blázquez-, 1953. O meu exemplar é o 126 (dunha tiraxe de 210). No seu momento, moitos, mesmo eruditos, caeron no calote. A finura da chanza, e o profundo coñecemento para a levar a efecto, chegaba ao punto da imitación caligráfica e lingüística do século XVII, no que un bo frade do cenobio bieito -Frei Ramón Pazos- dá conta en nota manuscrita (que reproduce a imaxe deste post) da súa importante trouvaille. Por certo, completamente anacrónica esa f-inicial en fojas. Ninguén é perfecto.
Polo demais, sei dalguén na Academia que hoxe estará especial, moi especialmente contento, pois de tempo coñezo a súa querencia por don Xosé María e a súa consecuente proposta, non exenta de certos riscos. Alá veremos.

As pontes da dor

Supoño que é este verán, cimarrón, teórico e improbable, o que me pon melancólico. Remexendo materiais diversos dou con esta foto de prensa dun acto na Estrada, nun recorte de hai días. Dá a pensar que a señora vén de recibir unha fatal noticia, a impresión forte dalgunha realidade que impón un lume de sufrimento inexorable, tal vez a morte dun irmán, tal vez a dun fillo. O conforto do amiga que acolle á dorosa nunha doce aperta incrementa aínda a expresión doída desta.
Malia as a apariencias, a muller non é a anciá que amosa a foto. É unha nena de oito anos que chora polo pai. Os que tiña cando asasinaron a Jesús Puente Fontanes, alcalde da Estrada, o 5 de xuño de 1937.
Nun complicado acio de sentimentos, resúltame aterradora, sublimemente humano que a dor poida tender pontes tan longas.