Cousas que inevitablemente se erosionan

Con todos os respectos para o por tantos conceptos ilustre corpo de galenos, é unha cousa que chama a atención o pouco coidado que conceden os médicos á calidade da escritura, e non me refiro inxenuamente á súa proverbial mala caligrafía, senón á maioritaria ausencia de vontade de estilo na escritura científica e académica. Para alén do tremendo influxo dos hábitos e estilos anglosaxóns, entendo que hai unha razón de peso, común a moitas das ciencias consideradas duras ou, por usar do argot, da "bata branca": cando se manexan magnitudes físicas, de contundente empirismo, o que importa (por veces dun xeito fundamental para a saúde e, mesmo, a vida das persoas) é o que se di e non como se di, cuestión esta da floritura, o ornato e o embeleco sintáctico máis propia do tipo de disciplinas relacionadas co pensamento, onde acaso o que se di ten, en punto a convencer, unha íntima relación con como se di. A vella discusión que C. P. Snow sistematizou nun texto clásico (The Two Cultures, 1959; o Consello da Cultura publicou no cincuentenario a edición galega) acerca do diferente estatuto das ciencias exactas-naturais e as sociais-humanísticas non é, porén, o obxecto central desta reflexión, pero si o seu estímulo. Sempre digo que, como editor, estou disposto a revisar de bo grao os textos académicos dun médico pois o que realmente importa é a saúde que reparte no exercicio da súa profesión e as vidas que eventualmente salva nos quirófanos, grandeza perante a cal escribir artigos científicos non excesivamente puristas antóllaseme unha futesa. Iso non quere dicir que o cultivo dunha correcta, e aínda estética, expresión escrita deixe de resultar desexable. Figuras de grandísimos galenos humanistas como Cajal, Marañón ou Nóvoa Santos veñen a poñer o contrapunto na cuestión. Pero si resulta indubidable que a hipertrofia tecnolóxica e a superespecialización viñeron alentando no devir dos anos a perda dun sempre desexable compoñente humanístico aínda nas ciencias máis áridas, que levou ao desenvolvemento de dispositivos expresivos funcionais, si, pero asépticos, impersonais e, por que non dicilo, faltos de atractivo.
O que segue é a explicación da sedimentación por efecto do mar nun texto didáctico moderno (2005):
Los depósitos debidos a la acción del mar son acumulaciones de los sedimentos transportados por las olas, las corrientes y las mareas. Aparecen en zonas tranquilas y protegidas de las costas bajas. Hay diversos tipos de depósitos debidos a la acción marina, como las playas, los tómbolos, las barras de arena y las flechas, Las playas son depósitos de arena en la misma línea de costa. Frecuentemente la arena está formada por partículas de las rocas erosionadas en zonas cercanas, aunque en su composición también intervienen partículas de carbonato cálcico procedentes de la fragmentación de las numerosas conchas de moluscos que se acumulan en el fondo marino.
Sobre o mesmo tema, dunha marabillosa colección de "Libros de la naturaleza" publicada por Espasa entre 1928 e 1931, o consagrado a La vida de la tierra di:
Las olas que rompen, llenas de espuma y con gran estrépito, en la arena menudita, fina, de la playa, arrastran arenas sutiles, fangos impalpables, conchas, enteras y rotas, y algas. Es un placer singular buscar en las playas, a medida que el mar baja y se retira, las brillantes conchitas y caracoles que, vacías ya, privadas del animalito desventurado que las habitó, el mar lanza como despojo muerto e inerte sobre la playa. ¡Cuántas exclamaciones de alegría no nos ha arrancado el hallazgo inesperado de alguna conchita nacarada, refulgiendo al sol, húmeda todavía de las últimas espumas que la mojaron, o el de algún caracol, cuyas espiras no podría imitar el tornero más hábil!
Fuxo como da peste do discurso, de seu reaccionario e inmobilista, de que calquera tempo pasado foi mellor. Pero un convencemento radical ao respecto non pode ocultarme cantas cousas se perden no camiño. Si, hoxe podemos consumir vinte tipos de mazáns: Red Chief, Fuji, Granny Smith, Golden, Royal Gala..., pero, dentro de cada categoría, observou Vde. que son invariablemente clónicas, perfectas, sen unha enruga, brillantes, apetitosas á vista... insulsas?
Nota: outro post irá adicado á fantástica colección "Libros de la naturaleza" de Espasa, un prodixio de honestidade e bo facer editorial.

Non, de verdade, só quero o xornal...

Marshall MacLuhan faleceu dez anos antes de que Tim Berners Lee crease formalmente a World Wide Web. A trinta e dous anos do pasamento do pensador e vintedous do nacemento oficial da internet, a galaxia Gutenberg eclosionou de xeito tal que as súas dimensións actuais farían estremecer ao profético sociólogo da comunicación. No novo desenvolvemento da rede, a denominada web semántica, cóntanse por centos de millóns os websites do mundo, os blogs, os perfís das redes sociais. A aséptica e brutal perfección das procuras en Google devolve, meta o que se meta como criterio de busca, resultados en número inatinguible. Unha alumna do noso Máster en Edición troquelou nun traballo académico unha afirmación da que, a xeito de pensamento aniquilador adquirido en calquera mercadillo de frases lapidarias, me apropiei hai anos: vivimos nos bordes dun colapso informativo. E ese colapso non se limita só aos monitores dixitais. Eu coñezo, e ao mellor vostede tamén, individuos adoecidos dun síndrome característico: botar medio día lendo xornais e as fins de semana a xornada completa. O chandal, a baguette nunha man e un mandado enorme de xornais na outra é o seu aliño indumentario na mañán sabatina. Son suxeitos obsesionados con que non se lles poida coller en orsai en ningún asunto, e profesan estar ao tanto de todo, para todo teñen opinión e, o que é máis, opinión máis autorizada ca o do común dos mortais. De certo que se a información fixera bulto no cerebro como o alimento no calleiro, algún destes elementos, tras inxerir sete xornais de cabo a rabo, sería vítima dun doloroso curtocircuíto, conforme contrae un entripado quen papa dúas ducias de sardiñas e un molete de pan de broa na noite de san Xoán. As fins de semana, o colapso informativo acada dimensións de epopea: vou a mercar o xornal e xuro pola miña saúde que só quero o xornal. Pois non hai tutía, por dous euros saio do quiosco coa summa artis debaixo do brazo: non un, senón dous xornais retractilados como as barras de pan; un fascículo a cores de non sei qué conto en inglés cun CD-ROM que fan parte dun curso de idiomas; o folleto de propaganda dunha cadea de tendas de informática; outro folleto cunha próxima promoción de coitelos de cociña e o resgardo para a cartilla; o especial dominical, outro para as señoras e o primeiro volume, en edición de batalla, dunha colección de novela negra húngara (que se promete fastuosa, claro). Existe, con todo, outra manifestación se cabe máis paradigmática da imposibilidade de dixerir tanta información: a lexión de opinadores, hermeneutas e eséxetas da realidade, que pululan nos xornais como as células ―ou os virus― nas mostras do microscopio. De entre estes hai de todo: quen escribe ben; quen escribe pasablemente e quen escribe que non hai quen se fume o artigo. Franz Josef Strauss, aquela especie de Fraga bávaro, tan intelixente como populista, recomendaba aos personaxes públicos pensaren de xeito complexo e falaren de xeito simple e non ao revés. Persoalmente resúltame difícil, vendo e lendo o que se ve e le (que é pouco porque un é cada vez máis escollido e repunante), desfacerme da idea de que a maior porcentaxe de opinadores que no mundo son militan na segunda categoría das establecidas por Strauss. En boa medida, acho que esta impostura e estatuaria rixidez nas formas lingüísticas deriva de que, en efecto, tras tanta artillaría léxica hai pouco miolo conceptual, pero, tal vez dun xeito máis notable, está relacionada coa categoría e o caché que se lle supón á cabeza pensante de turno. Eu creo que cando un escribe para o público está moi ben trocar de cando en vez a reverencial seriedade das mensaxes e a profundidade de tan sesudas análises sociopolíticas pola inveterada certeza de que rirnos de nós mesmos é como un soplo de aire fresco e seguir sentándonos nas beirarrúas unha medicina social pistonuda que favorece a drenaxe de moitos malos rollos. É certo que pensar non doe, pero por veces é ben cansado.

O enigma sen fin

Cantas veces terei invocado o pensamento impecable de Borges?: a infinita plasticidade dos clásicos. Cantas máis veces o invocarei? Malia o risco de ser vítima propiciatoria de dous irmáns Malasombra que, de cando en vez, visitan este furancho para, cando falo de música, poñerme a caer dun burro, vou falar de música, pois revisitar certas creacións e sentir indiferenza sería case criminal. Xa teño declarado a miña devoción polo rock sinfónico. Por música clásica entendemos, de feito, unha cousa que, en rigor, non se concilia coa realidade, nin cronolóxica nin conceptualmente. Aloxar baixo unha etiqueta común a Corelli, Schubert, Satie, Stravinski e Berg non é máis que unha manifestación extrema da pura convencionalidade das etiquetas. Indo para alén dunha semántica artificial a artificialmente admitida, eu proclamo -porque, creo, cronoloxica e conceptualmente podo facelo- a absoluta clasicidade de, por citar creacións case canónicas, Fragile (Yes), Hamburger Concerto (Focus), Starless and Bible Black (King Crimson) ou Trilogy (EL&P). The Endless Enigma, o número en dúas partes, que abre o extraordinario álbum de Keith Emerson, Greg Lake e Carl Palmer (Trilogy, 1972) é un argumento musical per se para reivindicar con toda xustiza a inclusión de toda unha xeración de compositores na máis sublime categoría da música clásica. Tocado de graza divina, o piano, órgano e sintetizadores de Emerson corren veloces, tépedos como o veludo unhas veces, brutais e metálicos outras, debuxando solos de incrible axilidade e facendo guiños a Purcell, Bach ou Beethoven. A voz xuvenil, case branca, de Lake desgárrase, sen embargo, cunha sinceridade poucas veces percibida. Os soportes rítmicos do baixo e a percusión, definitivamente agresiva, de Palmer acoutan, a xeito de mouteiras de basalto, de atroz contundencia en ocasións, a incontible catarata dos teclados.
Unha vez, falando de literatura ás mozas dun colexio, eu aseguraba que para extraer o zume a certas lecturas, hai que facelas en sazón. Quero dicir que non é o mesmo ler a Fenimore Cooper ou Twain por vez primeira con catorce anos ca con corenta e cinco. Do mesmo xeito, sinto unha enorme satisfacción retrospectiva de ter oído por vez primeira The Endless Enigma cando a miña alma musical era un terreo virxe e por sementar. Agora, con máis de medio século nas costas, comprobo a calidade da colleita. A infinita plasticidade dos clásicos.

Os ministros Fraga y Ribarne

Era costume nas revoltas estudiantís do tardofranquismo que os descontentos interviñesen as emisoras de radio dos grises para anticipar os seus movementos e descargas. Contan que nas algaradas do 68 na cidade universitaria da capital, a central ordenou a unha lechera disolver un salto en Filosofía e Letras. O poli acusou a correcta recepción da orde matizando:
-Recibido central. ¿Dónde disolvemos primero, en Filosofía o en Letras?
O mesmo que lle pasaba ao aturdido axente, pasoume a min na primeira nenez con Fraga. Sempre me preguntaba por que na tele non dicían os ministros Fraga y Ribarne, xa que eran dous, ata que, xa cun pouco máis de coñecemento, caín na conta de que era un só e miña lección incorrecta. A madurez política de Fraga colleume de tenro infante. Cando os sucesos de Vitoria xa tiña eu 16 anos, unha idade suficiente para odiar con certo fundamento. Na borracheira de democracia daqueles marabillosos anos, miltando eu na Xuventú Comunista de Galicia, a cousa era rebentar os mítins de AP. Lembro un na Estrada onde os oradores principais eran Gonzalo Fernández de la Mora, Fernando Suárez, ademais do propio Fraga. O malo era que na súa garda de corps formaban guerrilleiros de Cristo Rey (ou, cando menos, esa era a lenda que corría). De Cristo Rey ou de María Santísima, o certo é que a avantaxada talla e fera catadura dos elementos de seguridade que acompañaban aos políticos conservadores era abondo óbice para que a nosa fogaxe comunista vacilase un tanto e, a verdade, o que é rebentar pouco rebentabamos. Fraga era daquela un tipo desmedido, cunha prosodia característica e unha oratoria dura e torrentosa como un remolque de grava caendo. Despois daqueles anos complicados pero fascinantes do comezo da Transición, este menda -como xa ficou testemuñado noutro lugar deste furancho- trocou a militancia na esquerda polos paraísos artificiais, a música psicodélica e unha serie de relacións internacionais de natureza erótico-amorosa. Cando recuperei a cordura, Fraga, aquela figura rotunda de tirantes rojo y gualda das miñas lembranzas, atendía por don Manuel, aparecía domesticado e resulta que era presidente da Xunta. Coa sensación apremiante de terme perdido algo na marcha do país, observei que aquel animal político -stricto sensu- agora falaba galego, un galego fluído e raudo que non se aprende con clases particulares, e facía gala dun populismo un chisco paternalista, que, con todo, ofrecía unha imaxe algo asimétrica cunha contundencia excesiva e indisimulada nas formas.
Creo que Fraga, como todo o mundo, evoluíu, acomodouse ao medio. Está no noso estatuto de seres vivos que loitan pola supervivencia, e pola supervivencia vanse axeitando paseniño pero xurdiamente ao medio. O noso don Manuel naceu para mandar como outros nacen para obedecer ou plantar cebolas, e para mandar foi mudando, dende un inconmobible espírito de superioridade e unha ilimitada capacidade para o traballo, ao son que marcaban as circunstancias. Que tivo Fraga un pasado franquista? O país, España, ten un pasado franquista. Meu pai, alcalde da Estrada entre 1959 e 1971, ten un pasado franquista. Eu, flecha da OJE, teño un pasado franquista. Era o país que había e, conforme a nosa idade, responsabilidade e condición, todos fomos mudando consonte os tempos pois a nosa vida non se detivo coa morte do ditador. Eu paso da mitomanía anexa á morte pero tamén do rigorismo estúpido nos xuízos. Desde logo, non celebrei a morte de Fraga pois teño del unha lembranza neutra non podendo, no persoal, evitar unha certa saudade dos referentes da miña vida, conforme van faltando, sexan bos ou malos. Estráñame, entre tanto cento de artigo que estes días viron a luz adicados ao pasamento dos ministros Fraga y Ribarne, que non sexa posible descubrir unha nota persoal, que vaia para alén de valoracións políticas ao uso e segundo quen. Eu teño a inevitable tendencia a facer meus ata os personaxes públicos, ligalos á miña lembranza e sometelos ao meu criterio, un criterio raro, concedo. Será a miña alma de poeta.

Crónicas de guerra e vida

Debo á bondade e xentileza do meu amigo e colega universitario Lourenzo Fernández Prieto, director do proxecto Nomes e Voces, e á exquisita sensibilidade e intelixente xestión da súa colaboradora Chus Martínez, a xenerosa oferta de organizar unha exposición, e editar o catálogo correspondente, co inxente material fotográfico que meu pai, Mario, comezou a reunir en 1937 cando ingresou no Gabinete Fotográfico do Corpo de Exército de Galicia e seguiu acumulando durante os sesenta e pico anos que viviu tras o remate da guerra civil. Cando isto escribo aínda non sei se a Lourenzo e a Chus lles vai gustar o título que propoño para a exposición: Mario Blanco. Crónicas de guerra e vida. O meu argumento é que nin a vocación fotográfica nin a vida de meu pai finaron en 1939. Antes ben, tal e como foi cronista gráfico da guerra seguiuno sendo da vida, capturando primeiro o horror dun país, despois a felicidade dun grupo que ía debuxando o seu mapa do mundo. Copio aquí algúns parágrafos das reflexións que incorporei á memoria xustificativa da exposición:
Pero a vocación fotográfica de Blanco Fuentes non fixo senón estimularse coa experiencia bélica, fixando nel unha afección que o ía acompañar durante toda a vida empuxándoo, de xeito case obsesivo, a retratar múltiples aspectos, profesionais, oficiais pero tamén íntimos e persoais, de toda a súa singradura vital posterior á contenda. O título da exposición, Crónicas de guerra e vida, quere integrar, como complemento da vivencia bélica do protagonista a súa singradura vital posterior, para reflectir, precisamente, cómo a experiencia colectiva española se incardina de xeito especialmente elocuente na experiencia individual de Blanco Fuentes, un home de vinteún anos que, tras a marca a ferro dunha guerra civil vivida na distancia curta e en primeira persoa, debe deseñar un proxecto de vida. Neste sentido, a deriva ideolóxica case paradigmática, que, en boa medida, explica ―ou, mellor dito, exemplifica― a evolución sociopolítica de España dende os remates da guerra civil ata o comezo do Transición [...] Así pois, un mozo afouto que en 1939, fardado co uniforme militar, se sente partícipe dunha eufórica sensación de vitoria evolúe cos anos cara a unha posición progresista e crítica, que xermolou, de feito, nun herdo familiar de convicións civís e democráticas. Esta deriva explica, mutatis mutandis, a complexa evolución que dun país onde se daban vivas ao ditador na praza de Oriente en 1974 e se votaba masivamente nunhas eleccións democráticas tres anos máis tarde. A Transición foi posible, e non máis cruenta, pois a gran masa do continxente demográfico da España de 1975 compartía, xa en maior, xa en menor medida, esta evolución. Na esfera privada, íntima e familiar, dende os comezos e mediados da década dos 40 até os remates dos sesenta, Blanco Fuentes foi coleccionando, saídas das venerables tripas dunha Leica primeiro, que aínda se conserva, unha xoia, e nos últimos tempos dunha Petri (unha das primeiras xeracións, segundo creo, da tecnoloxía Reflex) as imaxes da vida cotiá dunha familia española calquera. Son fotos que dan fe da historia ―probablemente sublime na súa sinxeleza― dun grupo de persoas a quen uniu o amor e a ilusión por tirar para diante, a fe en asegurar un futuro de felicidade para os novos integrantes do grupo, e iso que vivían sobre ruínas, feridas, bágoas e ausencias e lidiaban cun universo en que todo era escaso e o silencio imposto a lei.
En tempos confusos, onde o dereito semella subxugarse á ambición desmedida de sinvergonzas de toda laia, algúns de luva branca, non parece decabelada unha exposición que testemuñe a integridade, esforzo e vocación de servizo de toda unha xeración. Trátase dun novo proxecto que, de certo, me restará tempo, enerxías e darame, abofe, máis dunha angueira. Pero, non é certo que a convición no que se fai é o motor de toda obra honesta? Alá veremos. Xa irei contando.
Na foto: meu pai, Mario, e miña nai, Carmen, contra 1964.

O que debe ser cultivado

Deberon ser os alemáns os que instituíron o bo costume académico de festexar o xubileo intelectual dun cientifico de altura reunindo nun volume traballos orixinais ofrecidos ao mestre polos seus colegas e discípulos. Un produto editorial tipicamente universitario. No eido da miña formación superior, lembro algún Festschrift -que é a verba tedesca que vale 'homenaxe'- con colaboracións de altísimo nivel, que, mesmo chegaron a converterse en traballos canónicos en certos temas. Nomes como os de Rafael Lapesa, Kurt Baldinger ou Germán de Granda acoden ao recordo en forma de vellas fotocopias viradas en sepia por arte do tempo.
Son estes libros de homenaxe obxectos cheos de emoción, de afecto. Arroupar un intelectual, un investigador que chega ao cénit dunha carreira consagrada a desenvolver unha ciencia ou un modelo de pensamento co agasallo dun libro redactado e creado ad hoc é un dos traballos que, non por reiterados, deixan de ser máis gratos ao editor. Teñen estes libros algo de atávico: os guerreros da antigüidade eran inhumados cos obxectos do seu sacro oficio. Armas, ornatos da súa bélica condición, ata os cabalos se ofrecían á eternidade xunto co seu posuidor. Do mesmo xeito, que mellor recoñecemento, que mellor prenda de gratitude ca un libro para aquel que retirado en la paz de estos desiertos, con pocos, pero doctos libros juntos, leva consagrando a súa existencia a fiar o delicado fío da transmisión perpetua do coñecemento? Cultura: literalmente, o que debe ser cultivado. Hoxe lembroumo, nun discurso de retórico clásico, un vello mestre.

Tabletas

Noutro lugar, titulei Da pizarra ao monitor, ou algo así, un artigo no que -mercé ao símil entre as vellas pizarras escolares coas que eu aprendín a escribir e os monitores de ordenador de última xeración- ilustraba catro décadas de evolución tecnolóxica da comunicación sen precedentes na historia da humanidade. Sen precedentes? Nese mesmo artigo aludía eu ao demoníaco ars artificialiter scribendi de maese Gutenbeg como o piar doutra ruptura na continuidade cultural da humanidade. Aínda que o argumento agocha o seu aquel de esoterismo, semella que a fundición en chumbo dos caracteres tipográficos foi un feito necesario como complemento do renacer da cultura clásica, da expansión do cisma luterano, do albor cultural das linguas vulgares e do descubrimento, luminoso e feliz, da ledicia de vivir. Creo que interrogarnos acerca de se o Humanismo, con todo o que supuxo, tería sido o que foi sen a imprenta constitúe un intelixente exercicio de reflexión tanxencial sobre o presente e o futuro da comunicación, pois, en efecto, nihil novum sub sole e todo, ao cabo, se suxeita a unha permanente e sublime recapitulación dos logros dos nosos antergos. Hai días manifestaba en FB que os reis magos, como recompensa a ser un neno tan guiado, deixáranme unha tableta dixital. Conste que o feito de ser un profesional da edición (e por tanto da comunicación) fai que a miña actitude fronte a fenómenos susceptibles de percepcións digamos máis frívolas, como as redes sociais ou este xénero de sofisticados cachivaches tecnolóxicos, sexa fría e distante. Quero dicir que eu consumo teconoloxía en virtude do que entendo me resulta profesionalmente necesario ou aínda imprescindible. Valla como exemplo que o meu móbil é un venerable Nokia de hai cinco anos co que estou francamente encantado. Así, o acceso á tecnoloxía das tabletas xustíficase, non por superflua tecnofilia, senón por curiosidade e imperativo puramente profesional. Con todo, non podo disimular o meu entusiasmo. Hai algo de poesía, de emoción subxectiva en ser protagonista dun proceso que se iniciou hai case medio século cun pizarrillo e unha pizarra da que dependuraba un cachiño de esponxa e que, de momento, remata nunha basáltica superficie táctil tras a que se agocha Babilonia. Chatear para meu pai era compartir charla e amizade á calor do viño malo que servían nas tascas locais. Ata hai nada, a min o substantivo tableta retrotraíame ás merendas dun cativo pelirroxo con pan e chocolate La Campana de Elgorriaga. Ben. Todo flúe; non existe nada máis plastico ca a experiencia, contra o que cren os pesimistas e os reaccionarios . Camarón que se duerme, se lo lleva la corriente.

Díaz Pardo: a miña íntima homenaxe

En certa ocasión, Sir Winston Churchill, que era can vello, ridiculizou con toda fineza un deputado laborista inimigo seu dicindo que era un home modesto con moitas razóns para ser modesto. Nunha sociedade mediática, onde sobrancean os pacientes de EPO crónica (Enfermidade de Protagonismo Obsesivo) e os xenios incomprendidos e inxustamente ignorados, o continxente de vaidosos patolóxicos con moitísimas razóns para ser modestos fai lexión. Díaz Pardo, don Isaac, Isaac para os amigos -e tiña moitos, pois nunca coñecín a ninguén con menos motivos para ter inimigos- era, no seo dunha sociedade enferma de frivolidade conxénita, unha anomalía, unha illa de desprendimento nun océano de efémera soberbia. A súa modestia -propia dos varóns bíblicos- só estaba en consonancia coa súa valía humana, intelixencia, altura estética, creatividade e capacidade de innovación e emprendemento (factores que semella non teren exisitido nunca e que hoxe están tan à la mode embutidos en observatorios, xornadas, congresos e cursos impartidos por indocumentados provistos dunha artillaría terminolóxica tan complexa como inútil). Tiven o privilexio de tratar a Isaac en diferentes iniciativas e proxectos. A última vez que o vin, co gallo da presentación dun libro, tras a miña intervención, susurroume ao oído, ensaiando un sorriso pícaro: Moito sabes! Creo que fica todo dito.
Se existe ou non un Alén para os xustos é cuestión de imposible elucidación e vai nas crenzas de cada quen. Ora, se existe, de certo que alá andará Isaac acomodándose para a eternidade.

Dobrar películas, editar libros, arbitrar partidos

Nada hai más evocador ca a voz. Unha muller fermosa ou un home atractivo cunha voz fea revisten algo de anomalía que repugna os sentidos: é moi guapo/a, pero a voz lle axuda ben pouco. Cantos chascos levamos vendo por primeira vez unha persoa da que só coñeciamos a súa voz tras anos de relación telefónica!
Como os olores, lembrar as voces ten algo de fantasmal pois non é doado actualizar mentalmente sensacións físicas. Inténteo: peche os ollos e lembre as voces de The Joker (Batman), o padriño Corleone, o encantador galopín "Shaw" Gondorf (O golpe) ou o axente John Preston en O cuarto protocolo. A voz española de Nicholson, Brando, Newman e Caine apagouse para sempre. O dobrador Rogelio Hernández faleceu hoxe con 81 anos, o tipo de noticia na que pouca xente repara. O oficio de dobrador imítalle algo ao de editor. Nunha entrevista de 2008, o deseñador editorial Jorge de Buen declaraba: O deseñador de libros ten que ser invisible, como unha copa de cristal. Tal é o que lle acontece aos dobradores, unha profesión paradoxal: voces de extremada popularidad (pense en Homer, Marge, Bart ou Lisa Simpson) que pertencen a persoas por completo descoñecidas... mentres non abren a boca, supoño. Recentemente o dobrador Hernández recoñecía: el público va al cine a divertirse, a distraerse, a reírse, a pasar miedo, a emocionarse y estoy convencido de que muy pocos comentarán al salir de la sala de exhibición ''¡qué bien doblada está la película que hemos visto'', sino, ''qué buena película o qué mala o regular, o en fin, nos hemos distraído''. Paralelamente, se ao remate dunha magnífica novela, o lector exclama só que magnífica novela, é moi probable que o soporte de tanta excelencia literaria sexa un libro ben ou moi ben editado. Un bo labor editorial, por seguir cos símiles, é como o bo traballo dun árbitro de fútbol: o mellor é que non se fale del.
Por máis de mil películas e tantos milleiros de horas de bo cine, amigo Rogelio Hernández, repousa en paz.

A vida das linguas

Nunha conversa recente, o meu interlocutor -defendendo o incalculable valor das linguas como o maior patrimonio cultural dos pobos e o sacrosanto deber dos poderes públicos en defendelas- inquiría, de xeito evidentemente retórico, se deixariamos ir abaixo a catedral de Santiago sen movermos un dedo. Digo que a pregunta era retórica pois non creo que sexamos precisamente un pobo que poida gabarse da conservación do seu patrimonio arquitectónico: mosteiros románicos de onde os bos labradores tiraban pedra para os alpendres ou igrexas convertidas en cortes son trazos tan enxebres como a empanada de xoubas. Pero, en fin, ao que ía, que prendo nunha silva: o exemplo do meu amigo non era, creo, afortunado, pois unha catedral é unha obra sublime, pero morta, que, coma un fósil ou un cadro fermoso nun museo, se amosa para admiración de propios e alleos. Unha lingua é outra cousa; unha lingua é un organismo vivo, por completo independente dos designios que conscientemente poida tender a humana vontade sobre o seu presente e futuro. Vou intentar unha comparación (a ver se non me meto nun terreo en exceso espiñento). Os nacionalsocialistas puxeron por obra o que se deu en chamar darwinismo social (en si propio un concepto perverso que poñería as barbas de punta ao mesmo don Carlos): segundo o seu tenebroso concepto, a natureza marcou os xudeus para a súa aniquilación como elementos máis febles e espurios á raza superior, e o Reich foi só o brazo executor dunha vía natural de depuración étnica. Ben se ve que era todo bellaquería e ganas de amolar: sobre un poder tiránico e totalitario, ninguén era quen de discutir que a pretendida marcaxe biolóxica para a desaparición dos hebreos era un acto meramente volitivo. Ora ben, se socialmente unha lingua enferma e está marcada para morrer, morrerá, non caiba dúbida, por moito que se faga por revitalizala, e aquí non hai vontades radicais, malvadas nin maquiavelicamente conscientes. As razóns polas que as linguas enferman son variopintas pero historicamente sobrancea unha sobre todas as demais: que hai outras linguas en contacto moito máis poderosas -e aquí si hai algo de inevitable recurso á supremacía do mais forte na loita pola vida-que rematarán por abafala. Un caso recente, se non erro, é o do sardo.
Persoalmente, tal vez polo contacto coa lingüística como unha disciplina dotada do frío rigor das materias do intelecto, ou mesmo pola descrenza que van dando os anos, non creo que a desaparición ou a permanente transformación dunhas linguas noutras represente unha calamidade, pois responden ao normal desenvolvemento das cousas humanas, sempre tan imperfectas. Nos remates da alta Idade Media, en moitas partes do vello imperio Romano, os curas consagraban In nomine patri et filiae non porque fosen heresiarcas persuadidos dunha revolucionaria feminidade de Xesús senón porque, usuarios da súa lingua romance, simplemente ignoraban o latín. A min as cafradas lingüísticas contemporáneas máis que ofenderme nun purismo do que, por certo me declaro alleo, fanme sorrir coa mesma tolerancia do pai que, malia que todos cren que o seu fillo é un caribe e un sinvergonza, non fondo ve que as falcatruadas do neno non son para tanto. Unha amiga profesora me contaba que unha alumna de último curso de filoloxía declaraba , en referencia ao argumento de certa novela, que el matrimonio no fue consumido. Nun exame escrito, outro alumno no comentario dun roman courtois circunstanciaba a actitude do amante cabaleiro indicando que, malia o ardor dos seus sentimentos, no se atreve a entrarle a la doncella.
Foi Humboldt quen estableceu que a lingua é sobre todo energéia, enerxía creativa. Magníficos exemplos de enerxía, by Jove! E, pensen: a enerxía non se crea nin se destrúe, só se transforma.

Unha recomendación para san Manuel

Para comezar o ano. Di o poeta: traten otros del gobierno/del mundo y sus monarquías/mientras gobiernan mis días/mantequillas y pan tierno.

Paso da crise, de Urdangarín, do mal momento da monarquia, do goberno de Rajoy e do que gana Castellano. Bufffffffffffff. Suba o volume do cacharro e déase un respiro. Feliz 2012.