A vida das linguas

Nunha conversa recente, o meu interlocutor -defendendo o incalculable valor das linguas como o maior patrimonio cultural dos pobos e o sacrosanto deber dos poderes públicos en defendelas- inquiría, de xeito evidentemente retórico, se deixariamos ir abaixo a catedral de Santiago sen movermos un dedo. Digo que a pregunta era retórica pois non creo que sexamos precisamente un pobo que poida gabarse da conservación do seu patrimonio arquitectónico: mosteiros románicos de onde os bos labradores tiraban pedra para os alpendres ou igrexas convertidas en cortes son trazos tan enxebres como a empanada de xoubas. Pero, en fin, ao que ía, que prendo nunha silva: o exemplo do meu amigo non era, creo, afortunado, pois unha catedral é unha obra sublime, pero morta, que, coma un fósil ou un cadro fermoso nun museo, se amosa para admiración de propios e alleos. Unha lingua é outra cousa; unha lingua é un organismo vivo, por completo independente dos designios que conscientemente poida tender a humana vontade sobre o seu presente e futuro. Vou intentar unha comparación (a ver se non me meto nun terreo en exceso espiñento). Os nacionalsocialistas puxeron por obra o que se deu en chamar darwinismo social (en si propio un concepto perverso que poñería as barbas de punta ao mesmo don Carlos): segundo o seu tenebroso concepto, a natureza marcou os xudeus para a súa aniquilación como elementos máis febles e espurios á raza superior, e o Reich foi só o brazo executor dunha vía natural de depuración étnica. Ben se ve que era todo bellaquería e ganas de amolar: sobre un poder tiránico e totalitario, ninguén era quen de discutir que a pretendida marcaxe biolóxica para a desaparición dos hebreos era un acto meramente volitivo. Ora ben, se socialmente unha lingua enferma e está marcada para morrer, morrerá, non caiba dúbida, por moito que se faga por revitalizala, e aquí non hai vontades radicais, malvadas nin maquiavelicamente conscientes. As razóns polas que as linguas enferman son variopintas pero historicamente sobrancea unha sobre todas as demais: que hai outras linguas en contacto moito máis poderosas -e aquí si hai algo de inevitable recurso á supremacía do mais forte na loita pola vida-que rematarán por abafala. Un caso recente, se non erro, é o do sardo.
Persoalmente, tal vez polo contacto coa lingüística como unha disciplina dotada do frío rigor das materias do intelecto, ou mesmo pola descrenza que van dando os anos, non creo que a desaparición ou a permanente transformación dunhas linguas noutras represente unha calamidade, pois responden ao normal desenvolvemento das cousas humanas, sempre tan imperfectas. Nos remates da alta Idade Media, en moitas partes do vello imperio Romano, os curas consagraban In nomine patri et filiae non porque fosen heresiarcas persuadidos dunha revolucionaria feminidade de Xesús senón porque, usuarios da súa lingua romance, simplemente ignoraban o latín. A min as cafradas lingüísticas contemporáneas máis que ofenderme nun purismo do que, por certo me declaro alleo, fanme sorrir coa mesma tolerancia do pai que, malia que todos cren que o seu fillo é un caribe e un sinvergonza, non fondo ve que as falcatruadas do neno non son para tanto. Unha amiga profesora me contaba que unha alumna de último curso de filoloxía declaraba , en referencia ao argumento de certa novela, que el matrimonio no fue consumido. Nun exame escrito, outro alumno no comentario dun roman courtois circunstanciaba a actitude do amante cabaleiro indicando que, malia o ardor dos seus sentimentos, no se atreve a entrarle a la doncella.
Foi Humboldt quen estableceu que a lingua é sobre todo energéia, enerxía creativa. Magníficos exemplos de enerxía, by Jove! E, pensen: a enerxía non se crea nin se destrúe, só se transforma.