16.2.09

Erwache!

Por moito que o queira someter a un criterio racional, e mesmo consciente, non podo dar unha causa para a fascinación que o nacionalsocialismo exerce en min. Non. Non se asuste vostede e siga lendo. Falo de fascinación e non de admiración. E a fascinación, como calquera sorte de feitizo, pode ter orixe na percepción ou influxo sublime da nobreza pero tamén no engado inexplicable con que a maldade suprema fire a nosa sensibilidade. Se o amor que as femias do mundo animal prodigan á súa camada nos subxuga, probablemente nos engaiola aínda máis a crueldade inútil da mantis cando se deleita coa súa presa antes de liquidala. Supoño, polo tanto, que o magnético atractivo da Alemaña nazi asenta nos recantos máis escuros do meu espirito, eses recunchos negros coma a pez que todo mundo ten e que, en función do individuo e o seu contexto, se reprimen ou non e emerxen á superficie con máis ou menos frecuencia e intensidade.
Se o meu fondo innato de romanticismo se concilia ben co genius loci, nunca o sentín tan intensamente como nalgúns lugares emblemáticos do itinerario histórico nazi en Hamburgo, Munich, Nürnberg e Berlín ou no campo de exterminio de Bergen-Belsen, visita á que xa me teño referido. A expresión do poder totalitario máis ferrea e metodicamente organizado da historia e unha arquitectura calculadamente pensada para transmitir a medida inatinguible dese poder son os elementos, un nuclear e outro complementario, que están na base dun genius loci tan característico e que, vaia por diante, non sinto necesidade algunha de xustificar pois, ­de novo volvamos ao argumento inicial­, fascinación e engado non implican en modo algún admiración nin adhesión.
Esa derivación perversa da xermanofilia que cultivei en anos mozos, ­nas ás omnipotentes de Cupido,­ levou a converterme non diría eu nun erudito pero si nun notable connaisseur da historia do nacionalsocialismo, prodigando, sempre que podo, lecturas e películas, que, á súa vez, estimulan reflexións e valoracións críticas. A marabilla de editorial que é Acantilado publicou un par de achegas ao respecto de extraordinario interese: o Diccionario crítico de mitos y símbolos del nazismo (do que xa se falou nesta bitácora) e, recentemente, as memorias do arquitecto de Hitler ­e unha das persoas de máxima confianza do Führer­ Albert Speer, que leo estes días, unhas memorias, cando menos, sorprendentes en moitos aspectos e das que darei conta polo miúdo noutra ocasión.

Hai ben anos, volvendo en automóbil de Alemaña cunha moi querida amiga desa nación coa que daquela compartía piso, suscitouse unha discusión que ao cabo se volveu agre e que foi causa dunha viaxe por demais desagradable. A miña tese era que os alemáns contemporáneos non fixeran contas co seu pasado e, con Adenauer e a monumental inxección de diñeiro aliado para a reconstrución do país, simplemente pasaron páxina como se nada tivese ocorrido. Por moitos anos, creo, esa foi a percepción internacional e, dende posicións radicais, se miraba os alemáns coa desconfianza de que, ao cabo, os directos reposanbles da shoah e unha espantosa guerra chegaron ao poder nunhas eleccións democráticas. Sociohistoricamente, os propios alemáns viviron resignados con esa percepción pois existían factores obxectivos que a substentaban e ata as bágoas polos seus mortos tiñan que agochar. O paso do tempo, non obstante, está atemperando esa visión e hoxe en Alemaña hai mostras de que, dende dentro, o propio fenómeno do nacionalsocialismo está sendo revisado con criterio se abertamente crítico, valente e sen complexos. Unha mostra é El lector (Der Vorleser, 1995) do xuíz natural de Bielefeld Bernhard Schlink, crúa novela pero absolutamente sincera, da que agora se estrea unha película. Outra é a magnífica película El hundimiento (Der Untergang, 2004), dirixida por Olivier Hirschbiegel e e producida por Bernd Eichinger, cun inmenso Bruno Ganz no rol do Führer e un elenco extraordinario. Nos momentos finais do filme, cando todo se desmoroa, antes de asasinar os seus fillos e suicidarse, Magda Goebbels despídese do mundo recoñecendo, coa sinceridade de quen xa nada espera, que coa fin do nacionasocialismo rematan todas as cousas fermosas e nobres nas que creu.

14 comentarios:

Anónimo dijo...

Talvez, no que respecta a esa estraña fascinación, fose conveniente 'desacralizar' a era nacionalsocialista, e deixar ben claro que Hitler non era máis ca un asasino e un saqueador, alén de pouco intelixente, por non falar dos seus gustos de 'dominguero'.
Así tamén fago eu un imperio, co pan das searas da Ucraína e os fozos de fuel de Chechenia.
Saúdos, don Juan.-

Manuel Ángel Candelas Colodrón dijo...

Eu nunca tiven a máis mínima fascinación. Nin siquera a curiosidade de viaxar por Alemania. Ata este ano en que quixen visitar Berlín. Non sei como era Alemania antes, pero unha ollada ás librerías da capital desminte calquera compracencia e calquer esquecemento. Non hai máis ca libros de historia contemporánea, con imaxes cheas de terror por todos lados.

juan l. blanco valdés dijo...

Lieber Karlheinz u. Arume:
Non pretendo compartir nin xustificar nin facer entender a miña fascinación, que, como digo, provén de recunchos do espírito de onde proveñen outras cousas moito máis inconfesables. Por outra parte, a fascinación non implica, nin de lonxe, sacralización.
Que Hitler era un asasino e un saqueador é, por outra banda, unha rabiosa novidade. Quen discute nada diso? O senso do meu post ía máis dirixido á percepción de Arume: é cando está a piques de desaparecer o contixente demográfico coetáneo aos anos do nazismo e a guerra cando se establecen xurdias bases para achegarse ao fenómeno por parte das xeracións actuais que, forzosamente, recibiron unha visión persoal daqueles anos transmitida por alguén que os viviu. De aí a súa permanente actualidade. Cfr., mutatis mutandis, o permanente peñazo da guerra civil e a memoria histórica.
Saúdos.

Anónimo dijo...

Confeso que comparto a fascinación do dono deste recuncho polo fenómeno do nazismo e a historia do III Reich. Máis en concreto, polos fitos e procesos históricos e psicolóxicos individuais e colectivos que permitiron que a nación de Bach, Goethe e Kant esbarase cara ó abismo ata caer nas poutas dos maiores criminais da historia. Para coutar un pouco tanta desazón, e co permiso dos historiadores que sei que rondan por estes pagos, atrévome a recomendar vivamente a obra de Joachim Fest "Yo no. El rechazo del nazismo como actitud moral" (Taurus Ediciones), así como calquera das de Sebastian Haffner sobre a Alemania de entreguerras.

Apertas a todos!

Anónimo dijo...

Eu quero insistir en que Hitler era só (e máis nada) un asasino e un saqueador. Non era un ser diabólico e sobrenatural, como o presentan os documentarios e os libros de historia. Por veces parece que o queren tornar un deus da maldade, coa conseguinte patente de corso para xustificar as súas aberracións.
Extendo este comentario a Stalin.-

Anónimo dijo...

Interesantísimo post e tema, vive dios!
Vaia por diante que eu son dos que non sinten nin un nada de fascinación por Hitler, os nazis, o III Reich, os campos de concentración nin a II Guerra Mundial, fructífero campo de frikis.
Voume ir polo camiño do último comentario do Sr. Medela. Alguén me ten que explicar aseveracións como "A expresión do poder totalitario máis ferrea e metodicamente organizado da historia" ou "maiores criminais da historia". Velaquí unha mostra do poder da propaganda política.
Alguén pode garantir semellantes afirmacións? Hai xeito de establecer un ranquin de maldades, crímenes e totalitarismos? Pensen antes de contestar. Pensen en Roma, no Imperio Chino, no Persa, en Franco, en Pinochet, nos golpistas arxentinos agardando pacientemente a que as mulleres pariran para matalas despois e roubarlles os fillos... A historia é longuísima, demasiado como para poder falar dese xeito. Un Alexandre Magno, por exemplo, mandando arrasar (literalmente: non deixar pedra sobre pedra que sobresaian por riba da altura dos cadrís) cidades enteiras con decenas de miles de persoas que eran queimadas nas súas casas, violadas, torturadas, empaladas, desmembradas, pasadas a coitelo... E non era por capricho: as máximas crueldade e brutalidade eran necesarias para garantir o medo da seguinte cidade e, por conseguinte, a súa rendición incondicional sen loita. Era un sistema perfectamente establecido, coma os dos nazis ou os golpistas arxentinos, por exemplo. Que naquelas cidades houbera "só" 30 000 persoas en vez de 3 00 000 ou 3 000 000 non é "culpa" de Alexandre: el teríaas asasiñado igualmente, sen problemas nin remordementos. Teríalle levado máis tempo e máis esforzo, máis "maquinaria", pero é cuestión de número, de sistema, non de maldade.
É Alexandre un tolo, ou o maior criminal da historia? Non. Nin tan sequera entraría no ranquin. Por qué non? Propaganda política. Nin máis nin menos.

Anónimo dijo...

Sr. Valdés

Se me fai o favor de eliminar o comentario anterior (é meu), agradeceríallo.

juan l. blanco valdés dijo...

Prezado anónimo: non teño inconveniente en facelo, se vostede mo solicita. Pero, de verdade, non vexo por qué. Paréceme unha opinión, como é adoito en vostede, sensata e rigorosa, e que, discrepando nalgúns puntos da miña, estimula ao debate nun punto crucial (do que, por certo, os nazis sabían moitísimo): o valor da propaganda. Simplemente non tiven tempo ata o momento de retrucar.
Confírmeme o seu desexo e, no seu caso, e procedo a retirar o comentario.

juan l. blanco valdés dijo...

Sobre a insistencia do amigo Medela en que Hitler era só (e máis nada) un asasino e un saqueador, alén de pouco intelixente, quero citar o seguinte treito da mellor especialista española en historia do nazismo:
Más allá de difusas motivaciones políticas y estratégicas, también cierta aversión a tomarse en serio el trasfondo ideológico del nazismo, así como el consiguiente riesgo de ser malinterpretado como "explicador" y, por tanto, como "justificador" de sus atrocidades, ha mantenido en gran medida a los historiadores apartados de cualquier intento de análisis objetivo y neutral de esta dimensión del fenómeno nazi. Durante mucho tiempo prevaleción la tesis de Hermann Rauschning según la cual tanto Hitler como su movimiento serían de "naturaleza esencialmente nihilista", y también la postura banalizadora de Martin Broszat según la cual la ideología nazi sería un "fanatismo carente de contenido". Ernst Nolte y Eberhard Jäckel fueron los primeros en constatarq que Hitler disponía de un programa ideológico consistente que fue aplicado de forma sistemática.
(Rosa Sala Rose, Diccionario crítico de mitos y símbolos del nazismo, Barcelona: Acantilado, 2003, pág. 18.
Quero engadir tamén parte da sinopse da película El hundimiento do crítico de Labutaca.com:
Para la gente resulta más cómodo encerrar a los asesinos en una esfera aparte, villanos planos sin procesos mentales ni motivaciones, malvados en todas las facetas de su vida, simples locos, que asumirlos como parte de nuestra realidad humana. Al parecer, la corrección política exige maniqueísmo. Una parte de la audiencia no le ha perdonado a Hirschbiegel [o director do filme]que convirtiera a Hitler en una persona; la otra mitad que no cargara las tintas contra él. Personalmente, elogio la arriesgada perspectiva del direc-tor, alejada del panfleto, casi siempre convincente, inquebrantable ante las concesiones que podía exigir el público. Hirschbiegel trata de ser imparcial, nunca benévolo. Las palabras y los comportamientos de su Hitler hablan en todo momento por sí solos, y no existe en "El hundimiento" ni un solo atisbo de justificación o disculpa sobre su proceder. Su Hitler es creíble, por eso produce escalofríos.
Por certo, Caosemdono: Joachim Fest é o autor da novela sobre a que se inspira a película de Hirschbiegel. Obrigado, por certo, polas suxestións que anoto de contado.

Anónimo dijo...

Pode haber unha certa "fascinación", mais se está temperada por unha visión profundamente democrática e dos dereitos humanos, non hai problema. Antes ao contrario, faise totalmente necesaria.

Porque non convén banalizar o nazismo, nin tampouco Hitler. Quero dicir que aquel e este, por desgraza, foron algo máis que simples asasinos e saqueadores.

Só unha visión contextualizada pode dar cumprida conta de como o horror pode aniñar e desenvolverse entre as persoas correntes (eses Ordinary Men dos que falaba Christopher R. Browning no seu gran e esclarecedor libro).

As "xurdias bases para achegarse ao fenómeno" das que fala Juan Luis, non é algo recente, senón que se remonta en Alemaña desde os anos sesenta cara aquí. Outra cousa é que, nos últimos quince ou vinte anos, se teña incrementado expoñencialmente a cantidade e a calidade dos estudos. E sobre todo, que entre nós se procedese a unha tradución dalgúns dos libros máis importantes feitos ultimamente. Este fenómeno si que é recente entre nós, de dez anos para acá. Mais no mundo alemán e tamén anglosaxón, xa non é algo tan novo. Xusto é recoñecelo.

Anónimo dijo...

"Ernst Nolte y Eberhard Jäckel fueron los primeros en constatar que Hitler disponía de un programa ideológico consistente que fue aplicado de forma sistemática"

Programa ideolóxico?? A 'lóxica' ideolóxica do nazismo é a guerra. Cando Hitler arrasou con Polonia, en 1939, faltaban apenas quince días para que o estado alemán se declarase en creba financeira. É claro, era un sistema que só se podía manter co saqueo (desculpe a insistencia- don Juan-), e coa man de obra escrava.
Claro, e máis os asasinos das SS para disuadir os hipotéticos disidentes.
Miña madriña: Que fondura ideolóxica! Nin Stalin (xefe do partido nazi ruso) o daría feito mellor.
Respectivamente ao filme "El hundimiento": Eu tamén teño visto filmes caseiros gravados por Eva Braun alá en Bavaria, nun chalet por riba dun penedo. Hitler xogaba cos nenos da viciñanza, agarimaba unha cadela, tomaba té, ría con Eva e máis as cuñadas...

Por favor, don Juan: Se estou a intervir neste post máis veces das debidas, pídolle que mo diga.-

Anónimo dijo...

Non sei se o feito de que o sr. Anónimo tivera un trasacordo pódeme eximir de facer comentario algún, pero non entendo qué ten que ver, dito así, xenéricamente, o valor da propaganda política (que non nego) coa miña afirmación de que os xerarcas nazis foron os maiores criminais da historia. Vale, admito polbo como animal de compaña: se quere podémolo matizar e engadir que con permiso de Pol Pot ou Stalin, entre outros. Sería unha discusión un punto frívola pórse a decidir aquí quén é máis animal, se o que asasina a unha persona, a 60.000 ou a 6.000.000. Iso para mín sería un bizantinismo absurdo propio (este sí, sr. Anónimo) de frikis. Amén de cruel. A mín calquera das posibilidades prodúcenme arrepíos, francamente.

Eu ó que me refería no meu comentario é ó fenómeno, máis profundo e inquedante, do que falan Apicultor e os outros, sobre a banalidade do mal que tan maxistralmente analisara Hannah Arendt no seu Eichmann en Xerusalém. Canto pode haber de patolóxico nesa mestura de fascinación e noxo que desperta en moitos de nós a condición humana e cómo se manifestou no plano máis demoníaco neste concreto período histórico de Europa déixollelo ós psiquiatras, se acaso. Personalmente, non me vexo máis tolo nen friki que calquera que recite de memoria a alineación das equipas de fútbol da 3ª rexional ou da liga italiana, ou que coñeza de pe a pa a lista de amantes da duquesa de Alba. Por exemplo. Que tamén os hai!.

Apertas!

juan l. blanco valdés dijo...

Magnífica matización, Caosemdono, digna dun post de seu, que cadra moi ben co meu propio punto de vista e o amplía marabillosamente.
Amiga Ira Medela de Fürstenberg von Papen: como pode vostede preguntar se intervén de máis? Vostede é como o Soberano: su presencia siempre agrada. :) :) :)

Anónimo dijo...

Habla Usted del libro de Rosa Sala Rose "Diccionario crítico de mitos y símbolos del nazismo". A mí me gustó mucho, pero todavía más otro de la misma autora, "El misterioso caso alemán. Un intento de comprender Alemania a través de sus letras", creo que de la editorial Alba. El título despista un poco, pero ahí es donde, a mi entender, mejor se explica el origen de ese fenómeno que también a mí, ¡ay!, me fascina, aunque tampoco yo lo admire. Excelente blog, por otro lado. Saludos desde Zaragoza, Emilio.