Polígrafo (non, bolígrafo, non: polígrafo)

Nunha ocasión, o coordinador dun volume no que eu participaba cunha breve achega chamoume para, co pundonor finxido da condescendencia, indicarme que en varios puntos do escrito se me colara un p no adxectivo crítico, dicindo eu sentido críptico onde, sen dúbida, quería poñer sentido crítico. Calei para non abochornar ao meu avispado corrector e, en sazón oportuna, restituín o pobre p. Lembro a anécdota porque outro vocábulo, o substantivo polígrafo, soaría, para oito de cada dez lectores de hoxe, a obvia errata por bolígrafo. Capricho das letras e as súas figuras que só con trocárense nun sitio mudan por completo as intelixencias das palabras.
Polígrafo, que tanto lle imita a bolígrafo, ademais dunha cousa rara que soa un pouco a cabalístico ('persoa destra na arte de escribir por diferentes modos secretos ou extraordinarios, de xeito que o escrito sexa intelixble só para quen poida descifralo'), é máis comunmente un 'autor que escribe sobre materias diversas'. A respecto desta última acepción, hoxe, creo eu, o termo é pouco coñecido por usarse moi raramente, e se se usa raramente é porque non existe apenas a quen aplicarllo. A socialización do coñecemento, na dobre dirección creación-recepción, trouxo consigo unha progresiva, e polo demais lóxica, especialización dos saberes e habelencias, de xeito que, para non aburrir e dicilo brevemente, ata ben entrado o século XX eran moi poucos os que sabían de moitas cousas e hoxe son moitísimos os que saben de moi poucas cousas. Non lle producen a vostede unha certa admiración os comezos das biografías dos clásicos, renacentistas, racionalistas e ilustrados? Non é inhabitual atoparmos cousas como: Filósofo, matemático, físico, gramático, pintor e poeta alemán...; Químico, naturalista, médico e enxeñeiro italiano... Qué dicir de Leonardo? De Descartes? De Spinoza, que era fundamentalmente óptico? As fronteiras dos saberes percibíanse moito menos nidias do que hoxe e o paradgima no que se movían reflexión e investigación estimulaba as permanentes incursións en terreos científicos e metodolóxicos que hoxe consideramos claramente independentes cando non auténticos compartimentos estancos. A tan manida división entre humanidades, ciencias sociais e ciencias puras, operativa, lóxica e mesmo funcional nun mundo de saberes altamente específicos, conduce, porén, a certas consecuencias perversas. Teño eu impartido cursos de ortografia técnica e escritura académica onde escoitei a profesionais "da bata branca", polo demais magníficos investigadores e especialistas nos seus eidos, lindezas como que iso dos acentos, os conectores, a cohesión semántica dos textos, etc. é cousa de filólogos. No terreo da edición científico-técnica pode, de feito, establecerse unha meridiana gradación entre a calidade das habelencias textuais segundo a área de procedencia dos autores. Como é lóxico, os filólogos son os de maior nivel. Os de peor... En fin, non quixera eu que esta blog (da que, na verdade, non saco máis que canas e traballo) fose mesmo motivo da miña separación forzosa do servizo por revelar o que, mutatis mutandis, serían "segredos de confesión".
Non sempre foi así. Lembro marabillosos textos, por exemplo, de Claude Bernard, de quen publicamos en excelente tradución a Introdución ao estudo da medicina experimental, ou, a algunha distancia, de Roberto Nóvoa Santos, eximio representante galego dunha caste de médicos humanistas que por toda Europa se desenvolvía nunha selectísima familia. Estes días rescato da venerable biblioteca do avó un texto emocionante, emocionante tanto polos aspectos meramente formais canto polos contidos. Trátase de El mundo visto a los ochenta años, de sorprendente e significativo subtítulo: Impresiones de un arterioesclerótico (volume 214 da nunca ben ponderada colección Austral, en edición arxentina de 1944). Do seu autor, Santiago Ramón y Cajal, e outro libro seu, eu, que meto o fociño en todo, xa comentei algo marxinalmente nestas páxinas. Non dan estas liñas para glosar a exquisita elegancia da prosa e o exercicio de humana sinceridade do texto de Cajal. De todo hai na obra: as tribulacións do ancián, os cambios do ambiente físico e moral, os paliativos e consolos da vellez... A un capítulo, o XX (La distracción de la lectura) prometo dedicar no seu momento un post "especial de la casa".
Non é que me estea preparando para a senectude, para a que aínda me faltan, abofé (espero), algúns anos! Pero, tal como por veces se recoñece (eu de maior quero ser coma ti), sinto o mesmo, se alá chego, cando leo os tan ben torneados argumentos, brillantes metáforas e repousadas razóns de don Santiago, que en paz estea.