Juanes, Valdeses

A combinación do meu nome co meu segundo apelido deu pé, como xa sinalei nestas páxinas, a un choteo relacionado con certo produtor de café de tierra caliente que popularizou un spot da caixa tonta. Tampouco son alleo á coña ―esta de corte máis erudito― que evoca a homonimia parcial do meu nome co daquel humanista, valente, moderno e profundamente europeo, que foi Juan de Valdés. Nunha estada por motivos laborais na fermosa cidade de Cuenca, e con motivo de aloxarme nun pequeño hotel no corazón do casco antigo, imaxinaba, en hora nouturnal e facilitado pola escasa iluminación, o meu dobre tocaio haldeando pola ruela arriba, tal vez na compaña do seu irmán Alfonso, tratando das últimas novas que sobre os progresos de Lutero lles enviaba un grande amigo dende a lonxana Rotterdam, en terra de Flandres.
Cando impartía titorías de Historia da Lingua Española na UNED referíame a Juan de Valdés, con ironía pero tamén con agarimo, coma mi pariente e ao herdo familiar da afección filolóxica, non sen provocar desconfiado estupor nos meus alumnos.
Nalgunha outra ocasión falaba eu aquí do escasísimo inventario de libros aos que lles recoñecemos unha influencia indiscutible na perfilación das nosas inclinacións, no meu caso filolóxicas e bibliofílicas. O número de veces que teño usado, lido, consultado ou simplemente folleado por gusto o Diálogo de la lengua de mi pariente humanista é, alén de proba obvia de estar incluído no selecto inventario devandito, manifestación do valor inmanente de certos textos non só no que atinxe á riqueza, rigor e oportunidade dos seus contidos, senón aínda ao testemuño perenne dun xeito de reflexión intelectual -e mesmo, mutatis mutandis, científica- de honestidade, coherencia, altura de miras e laxitude de criterio que, catrocentos anos despois de escritos, seguen emocionando. Honestidade, coherencia, altura de miras e laxitude de criterio que, por certo, empurraron aos Valdés a viviren lonxe do seu país, baixo a permanente e odiosa suspicacia da Inquisición.
Atopo na biblioteca do avó unha deliciosa edición do Diálogo. Trátase dun volume en oitavo e tapa dura, con belísima estampación art déco en ouro na cuberta, exemplar característico da colección literaria da nunca ben ponderada Editorial Saturnino Calleja, S.A., Casa fundada el año 1876. No prólogo, o polifacético erudito José Moreno Villa salienta unha apreciación de Valdés que dá a medida da súa estatura intelectual, podendo sevir, ademais, de oportunísimo espello en que mirarse todo xénero de patriotas, patrioteros e nacionalistas: Que sea de mi tierra o no, esto importa poco pues, cuanto a mí, aquel es de mi tierra cuyas virtudes y suficiencia me contentan, si bien sea nacido y criado en Polonia.
Nós, os Valdés, é que somos así.