Caprichos

Nesta sociedade nosa, e especialmente nalgúns entornos como o universitario, menudean os xenios incomprendidos. Aínda que se afirma que ao xenio verdadeiro se lle pode recoñecer claramente en que todos os necios se conxuran na súa contra, teimando incomprensiblemente en afirmar que en realidade o tal xenio é un vaidoso cheo de fachenda e impostura, non é doado identificalo indiscutiblemente. Como en tantas outras esferas do humano trajín, as nubes impídennos ver o ceo e só co paso do tempo chegamos a clasificar os xenios sen dúbida algunha. Bach, Beethoven, Vermeer, Leonardo, Cervantes, Shakespeare, Buñuel, Tolkien, Picasso, Kubrick son, a vuelapluma, nomes de xenios que se me ocorren. Non foron só creativos cunha capacidade desmesurada senón que imprimiron a todo o que fixeron o selo do excepcional, do que, sen a máis mínima reserva, se sae da norma e nivel convencional onde, por moi bo que sexa o que fagamos, nos movemos o común dos mortais: Salieri e Mozart, lembran?
Don Francisco de Goya aragonés, afrancesado, rebelde, ilustrado e un pouco tolo foi, sen dúbida, un xenio. Toda a súa obra e xenial. E os Caprichos non son só xeniais. Para os Caprichos de Goya habería que troquelar un novo adxectivo, que fose quen de expresar a súa enorme tensión e intensidade. Nunca, creo, na historia española se ten penetrado a punto tal na dura madre da nosa antropoloxía. Se alguén retratou o lado máis tétrico da alma española (e a nómina decimonónica dende Potocki a Borrow é extensa), ese foi Goya nos seus estremecedores caprichos. A superstición que acogota un pobo, os alentos da morte e as babas dos vellos verdes, os alaridos do tormento e a coroza dos reconciliados, as mentiras, calotes e insidias dos frades e curas, os castigos da lascivia e as insondables simas da vaidade e a estupidez, a lameira mesta do medo e a rutina, a horrenda moca da bruxa e o fétido bafo da alcahueta, o alimento infinito da ignorancia e a xenreira visceral á luz do saber, os monstros repulsivos da necedade, os regüeldos, gulas e hipocresía dos inquisidores, xerarquías e dignidades, os espantos e destrozos da guerra, os vómitos e burlas truculentas da máis fonda miseria, o balbordo do aquelarre... compoñen un desfile visual ao que o laconismo e incisión dos brevísimos lemas que titulan cada gravura engaden penetrante crítica: El sueño de la razón produce monstruos, Lo que puede un sastre!, No hubo remedio, Y aún no se van!, Buen viaje, Murió la verdad... son algunhas lendas das máis patéticas e emotivas imaxes.
Os Caprichos viron a luz na súa forma definitiva en 1799. O Diario de Madrid, en 6 de febreiro dese ano, adelantábaos en fermoso anuncio, moi probablemente de man de Moratín:
Colección de estampas de asuntos caprichosos, inventadas y grabadas al aguafuerte por don Francisco Goya. Persua­dido el autor de que la censura de los errores y vicios hu­manos (aunque parece peculiar de la eloqüencia y la poe­sía) puede también ser objeto de la pintura: ha escogido como asuntos para su obra, entre la multitud de extrava­gancias y desaciertos que son comunes en toda sociedad civil, y entre las preocupaciones y embustes vulgares, autorizados por la costumbre, la ignorancia o el interés, aque­llos que ha creído más aptos a suministrar materia para el ridículo, y exercitar al mismo tiempo la fantasía del artí­fice.
Quen fará os Caprichos da nosa España contemporánea?