Auchviz

Os best-sellers, a min que son un lector raro e difícil de contentar, subxectivamente esixente, elitista e indiscutiblemente repelente, evócanme a prevención do clásico: ante certos feitos, non é tan perigosa a reprobación do sabio canto o aplauso do necio. Que milleiros de cidadáns, de costume habitantes dun secarral literario, se sumen con fruición e entusiasmo á rápida deglución das catrocentas páxinas do éxito en cuestión é a indubidable manifestación do aplauso do necio. Porque este é, deixémonos de milongas, o mérito comercial —o mérito editorial é outra cousa— do best-seller: mobilizar á lectura a segmentos normalmente impermeables a tal exercicio, o que, en termos numéricos, pode incrementar sustantivamente os índices de lectura dun país semi-bibliófobo (máis ou menos a metade da poboación española non le nunca ou case nunca libros).
Este razoamento radical non debe, con todo, conducir á súa interpretación máis perversa: a condición de best-seller non implica necesariamente unha calidade literaria dubidosa, podendo un apabullante éxito de vendas conseguir o aplauso do sabio. Aí están, por citar dous exemplos a vuelapluma que sen moito esforzo me veñen ás mientes, O señor dos aneis de Tolkien ou O perfume de Süsskind (ambas as dúas obras, por certo, levadas recentemente ao cine con gran mestría e respecto do orixinal).
Polo que sei, Miramax e a factoría Disney traballan na actualidade por adaptar outro recente best-seller, O neno co pixama de raias, do irlandés John Boyne, de quen souben por primeira vez, hai uns días —confésoo— na libraría, como no, de El Corte Inglés. Tras seleccionar un exemplar da primeira das cinco columnas en que se apilaba a monumental oferta, paguei o libro cunha mestura de curiosidade e escepticismo e trasegueino en dous días. Ben. A receita é a habitual do xénero: o diálogo permanente como garantía de amenidade e dinamismo; redución ao máximo posible de toda complexidade estrutural; liñalidade e pouca profundización nos personaxes, que se amosan apenas polas súas palabras; e, en fin, unha certa facilidade da voz narrativa agochada tras a escusa de ser un neno de nove anos o transmisor da acción e de tratarse, segundo a vitola comercial coa que a novela circula, dunha obra "para nenos".
Pero, ollo, se o necio pode aplaudila, o sabio non pode reprobala, por teimar no proverbio. Porque O neno co pixama de raias é algo máis ca un best-seller, que tamén; é algo que non está na novela mesma, algo que transcende a súa peripecia narrativa e se relaciona coa propia obviedade da trama, do guión: como é posible que a idea de Boyne non se lle ocorrera a alguén antes? E, aínda máis, non puido pasar de verdade? Non é a historia de Bruno e Shmuel a demostración máis absolutamente simple, e tamén máis absolutamente monstruosa, do irraciocinio fundamental da política racial nazi? Os xudíos son, a fin de contas, seres humanos e eles, os nazis, equivocáronse. Como ten recentemente declarado un supervivente da shoah, en aparente contradición chea de tremendo significado: nunca nos poderían perdoar o que nos fixeron.
Por dúas condicións, a novela tocoume na freba máis sensible: a) visitei nunha ocasión un campo de concentración (o de Bergen-Belsen, onde faleceu Ana Frank), visita que me afectou de xeito inesquecible; b) teño un neno de nove anos. A coincidencia das dúas circusntancias foi, debo recoñecelo, determinante na especial percepción da novela. Trátase, en calquera caso, dunha obra intelixente, dunha historia fermosa e terrible na súa propia simplicidade, dun doce e inxenuo descenso aos infernos ―valla o paradoxo― que non pode deixar indiferente a ninguén.