Dor de pé, libros raros e modestia

Confinado no leito por causa dunha inflamación nun pé (a saber ónde carallo o andiven metendo), intento á desesperada matar o tempo (qué expresión, por certo, tan tremenda esta de matar o tempo, cando é o tempo o que menos queremos que morra!). Neste obrigado decúbito supino, como Vde. saberá tamén por experiencia, chega un punto no que non hai xa libro, xornal, periódico, revista, fascículo ou folleto que non nos anoxe. A televisión podería ser un recurso pero son, agás breves momentos e exclusivamente pola noite, alérxico a tal electrodoméstico. Na procura obsesiva de algo no que poñer a mente e axude a desbotar no posible a idea da dor que preme a extremidade, é chegada a hora de formular unha estratexia de choque, no meu caso consistente en botar man dalgunha desas rarezas bibliográficas distribuídas anarquicamente polos andeis das estanterías que, na súa propia rareza, extravagancia ou dubidosa convencionalidade, sexa quen de cumprir o obxectivo devandito. Intentando non presionar en exceso o dolorido nocello, nunha sorte de equilibrio que ten un algo, penso, de danza étnica, diríxome á miña biblioteca e paso a vista por un dos andeis que recoñezo depositario de volumes da natureza referida, a maior parte deles ex libris de meu avó, Mario. Vexamos: atopo un Compendio de los sucessos de el reynado de Luis XIV el Grande, Rey de Francia, que con título de fastos ó Diario Histórico, compuso en Idioma Francés el Cèlebre Escriptor El P. Gabriel Daniel… En Sevilla, en la Imprenta de Juan Francisco Blas de Quesada, 1735. Acaso non estea eu para moita épica. O seguinte é Francisco Camba: La revolución de Laíño. Novela, Editorial Pueyo, Arenal, 9 Madrid, 1919. Na portadiña manuscrito do autor: A Roberto Blanco Torres con todo cariño, nesa tonalidade característica da tinta precipitada polo moito tempo. A cuberta a toda cor con magnifica ilustración de Castelao que reproduce un mítin en zona rural. Mal que o collo, despréndense a cuberta e as catro primeiras páxinas. No intento de as recoller, sóltanse seis o sete caderniños interiores. Algún día terei que encadernalo, pero de momento desaníname unha actitude tan hostil e, case con desculpas, reintegro o ruinoso volume á súa ubicación. Comparte espazo co libro que lle segue: The Ideal Catholic Readers. Third Reade. By a Sister of St. Joseph, New York, The MacMillan Company, 1924, unha deliciosa edición con marabillosos gravados de época e a intelixente tipografía escolar dos anglosaxóns (descoñecida, por certo, nos libros españois da mesma época). A portadiña que precede as readers, For the Greater Honor and Glory of God, pelexa co meu agnosticismo militante e faime desistir de atopar en tan, polo demais, piadosas páxinas o tipo de consolo que preciso. A obra que sucede acaba por convencerme de que contraveño na súa totalidade o precepto benedictino que rexía a ordenación das bibliothecae da Orde: Habeat librarius et registrum omnium librorum ordinatum secundum facultates et auctores, reponeatque eos separatim et ordinate cum signaturis per scripturam applicatis. Nada máis lonxe da absoluta anarquía destes andeis meus. De certo que, sustentado o rigor medieval das bibliotecas monacais en principios de ordenación universal de orixe sen dúbida divina, esta anarquía da miña biblioteca faríame xustísimo merecedor da acusación de herexía. Que tempos! Ben. Sigamos. Dicía que a obra que segue ás lecturas católicas americanas é El polo ártico y sus misterios por Adolfo Labrure. Ilustrada con numerosos grabados. La Editorial Española-Americana. Olmo, nº. 4, Madrid. Este é un vello coñecido que me ten producido moitos momentos de solaz, pero non estou hoxe para moitos fríos. Por certo, unha curiosidade deste libro, reflexo do extravío do seu autor, é o retrato que inclúe dun esquimo, que, como o lector curioso pode ver na ilustración que acompaña a este “post”, parécese tanto a un esquimo como o cú dunha vaca a un buzón de correos. Non sei de onde sacaría o «modelo», pero o fulano ten unha pinta de lacazán que bota para atrás e uns pelos de antoloxía.
Tras o glacial e pouco fiable volume de monsieur Labrure, segue unha rea de libros dunha das coleccións máis coidadas, tanto na selección dos títulos como nos aspectos tipográficos e editoriais, da España da época: a "Biblioteca Calleja, segunda serie", do magnífico editor Saturnino Calleja, quen con todo merecemento ten pasado ao repertorio paremiolóxico patrio. Encadernados en tela e estampación a cores tanto dos títulos e autores como da viñeta simbólica da colección, estes libros teñen de característico o uso da fermosísima tipografía Trajan para tapas e portadas. Atopo: Baltasar Castiglione: El cortesano; Ramón Gómez de la Serna: Greguerías selectas; Gaston Leroux: La esposa del sol; Juan de Valdés: Diálogo de la Lengua…
Magníficos libros. Magníficas edicións. Magníficos autores. Magnífico don Saturnino. Magnífico herdo da biblioteca do avó. Pero ningún me contenta. Moito miolo para tan pouca cortiza como hoxe sinto. Xa desesperado, farto dos equilibrios aos que me empuxa o medo a contactar co piso co pé dolorido, estou a piques de retornar, derrotado, ao leito cando os meus ollos baten, nun extremo do andel en cuestión, con dous volumes de encadernación moderna que, case de xeito voluptuoso, ofrécenme á vista o vermello e dos seus lombos, realzado se cabe pola grosa estampación dourada das letras e unhas vigorosas nervaduras. Trátase de dous volumes dos Arquivos do Seminario de Estudos Galegos, salvados polo avó, non sen riscos, da queima do 36. Son o volume IV, Sant-Iago de Compostela MCMXXXII (Copyright by 1932- Nós- Pubriacións Galegas e Imprenta –Santiago- Hortas, 20) e o volume VI, Sant-Iago de Compostela, MCMXIII-MCMXXXIV, Imprenta Paredes, Sant-Iago, 1933, non hai moito encadernados por man tan esmerada coma amiga. Non podendo atribuílo a ningunha razón concreta, por fin sinto que atopei o que buscaba! Aleatoriamente collo o volume IV. Contén traballos tan dispares como «La lucha antiacrídica por el doctor L. Iglesias», «Blasós de Ourense, II, por Xurxo Lourenzo Fernández», «La emigración a América, por Luisa Cuesta» e «A data da inscripción da Porta das Praterías, por Xesús Carro García». Retornado ao terapéutico decúbito, pérdome, só polo afán de ollear estas páxinas sen obxectivo concreto, na ensoñación á que me conduce a erudición, o compromiso, amor aos seus concidadáns e o rigor, tan xurdio coma desprovisto de fachenda e vaidade, de tantos homes bos que non merecían o cataclismo que se lles viña enriba. Entre os traballos do volume hai dous do benemérito presbítero dezán Ramón Aller Ulloa, fundador do Observatorio Astronómico da universidade compostelá e nome de referencia na astronomía en Galicia: "Programa del Observatorio de Lalín" e "Constantes de un instrumento paraláctico". Hoxe, un sabio da consideración internacional de Aller sería con toda probabilidade un petulante de vaidade ecuménica. É o signo dos tempos. Vivimos reodeados de xenios incomprendidos. Aller era, no persoal, un curiña de Lalín que, ademais, e case pedindo perdón polo seu atrevimento, publicaba, por exemplo, nas Astronomische Nachrichten de Kiel. Meu pai tratou a don Ramón. Del conservo unha foto, ao lado de don Enrique Vidal Abascal, no xantar tras un acto, non sei cal, que tivo lugar na Estrada nos comezos dos anos 60. Desa foto reteño un comentario de meu pai:
-Fíxate en como colle don Ramón o codelo de pan. É a maneira en que o collería un labrador.
Tiña razón.
Un dos artigos de don Ramón, o referido ao observatorio de Lalín, contén treitos que translucen unha fina ironía e un espírito de modestia e humanidade emocionantes. Coas palabras finais rematei por esquecer completamente a inflamación do meu pé:

Un amigo, cuya personalidad científica es destacada, opi­na que no deben pasar inadvertidos en el «Seminario de Estudos Galegos» los trabajos científicos realizados en Galicia. Aunque los míos se perdieran, cierto es que poco habría que lamentar; pero, esto no obstante, también es verdad que en España es­casean los de observaciones astronómicas, y aunque nuestra tierra no pueda gloriarse mucho por este concepto, ni menos ponerse en parangón con lo que se produce en los Observatorios del Ebro, del Tibidabo, de Madrid, de San Fernando…, estas notas darán el consuelo de que, desde Lalín, se mira siquiera al Cielo, cuando son tantas las provincias de España en las que no se sabe si se contempla el Firmamento bajo algún aspecto distinto del poético.