Anécdotas de editor

Invito ao lector curioso (/á lectora curiosa) a ollar a cuberta que reproduzo na imaxe. Léaa unha vez. Léaa outra vez. Ben. Se despois da terceira lectura aínda non se decatou, permítame indicarlle —querido amigo (/querida amiga)— que non ten Vde. dotes de editor. A cuberta contén unha errata de vulto: di Un aventura no canto de Una aventura. Nos meus anos de editor, tal como lle fixen ver ao autor do libro cando tivo a ben agasallarme cun exemplar, o que me faltaba por ver era unha errata na cuberta dun libro de ¡¡Pepe Martínez de Sousa!!, mestre de editores, espello de correctores, exemplo de tipógrafos, paradigma de bibliólogos, báculo de todos. Agradecín ademais ao bo amigo o envío dun exemplar defectuoso, pois quero crer que, como sucede no eido da filatelia, o seu defecto converterá o meu exemplar na rara avis que co tempo será obxecto da cobiza dos coleccionistas.
Alén da anécdota do libro —magnífico libro, memoria vital e profesional de quen o é todo na profesión—, o feito demostra que a errata é a indesexable e temida, pero temo que inevitable, compañeira do editor.
E é que o oficio de editor, coma case todos, préstase a todo tipo de anécdotas, curiosidades e manías. Hoxe voume referir a algunhas anécdotas, das que as erratas son fonte inesgotable.
Existe un principio –sen dúbida baseado na Lei de Murphy– que todo editor subscribiría, probablemente na maior parte dos casos por telo sufrido en máis dunha ocasión: a posibilidade de descubrir erratas é inversamente proporcional á capacidade de emendalas. Despois de ter revisado nas semanas anteriores varias probas de maqueta dun libro, é no momento de recepcionar a tiraxe, depositada xa nas dependencias da editorial, cando nunha ollada casual ao primeiro exemplar que colle nas mans descobre que pon tetos onde debía poñer textos, cago no canto de cargo ou Sanitago no canto de Santiago. E parece que a cousa non é de agora. Refírese que o impresor francés do século XVI Robert Estienne empregaba na súa imprenta a ¡dez correctores! absolutamente escrupulosos, que lían as probas con todo esmero. Non contento con isto, Estienne, unha vez corrixidas, as expoñía ao ollo público nas fiestras da súa imprenta recompensando cun premio a quen atopase algunha errata non advertida polos seus empregados. A obra, así de expurgada, imprimíase, e unha vez impresa... as erratas saltaban á vista.
A primeira errata, por certo, da que se ten constancia remóntase ao círculo profesional do propio Gutenberg e é case contemporánea da súa Biblia. Trátase do Psalterium Maguntiae impreso por Fust e Schöffer en 1457, onde aparecía Spalmorum no canto de Psalmorum, errata que, coa característica eficiencia xermánica, aparecía xa emendada na segunda edición, de 1459.
O de tetos no canto de textos é un exemplo real, que non foi ao prelo de puro milagro. Peor é o caso de certa editorial que houbo de retirar a tiraxe completa do libro Verbas de chumbo. Na cuberta figuraba Vergas de chumbo, que máis ca nun libro fai pensar nun adminículo da sección SM dun sex-shop.
O procedemento de corta e pega dos ordenadores —tan proveitoso e rendible en xeral— pode ser orixe de erros garrafais. Nun libro sobre a historia da cidade de Santiago que editamos hai anos, figura o inexplicable e absurdo epígrafe El desfifiarrollo inducido, no canto, claro, de El desarrollo inducido. Fixemos dúas edicións, en galego e castelán. Aínda bo é que na edición galega non apareceu O desfifienvolvemento inducido... Cómo diaños ese fifi apareceu parasitando á palabra correcta é un enigma, pero seguro que correspondía a algo escrito antes e gardado no portapapeis e actualizado con pouquísima fortuna. A técnica que eu chamo do palimpsesto (é dicir, a de aproveitar o escrito antes para novos textos), pode dar orixe a feitos bastante hilarantes. Nunha carta que anunciaba a moitos dos nosos autores a descatalogación das súas obras por ter pasado o tempo preceptivo, diciamos: Atopándose o libro da súa autoría, como Vde. sabe., esgotado…
Ben, comímonos o sabe na carta dirixida a certo catedrático de idade provecta, de xeito que a misiva rezaba:
Atopándose o libro da súa autoría, como Vde., esgotado… Estivo de Deus dármonos conta no último momento e non ofender os anos do digno profesor.
Noutra ocasión, un comido de texto xeraba un pe de figura absurdo e inintelixible. Debía dicir: Pradera poco irrigada. Dicía: Pradera poco.
Un libro titulado Inventario de babosas de la península Ibérica y Baleares case vai a un catálogo deste xeito: Inventario de babosadas de la península Ibérica y Baleares (inventario, por certo, este último, que, de poñerse por obra, xeraría un traballo inmenso polas dimensións do material a inventariar...).
Outra cousa terrible, de baixarmos a garda, son os correctores automáticos. A unha boa amiga, este procedemento cambioulle o nome do historiador francés Duchesne por Dúchense. Eu mesmo case sufro unha volta o día que nos ferros de certo libro vin o seguinte: O sistema filosófico de Touciño. Crendo que toleaba, pasei máis páxinas: vexo o enfrontamento con Touciño. Máis: Touciño non se arredou. Pensei ¿Touriño? nun texto de introdución a un libro do XIX: retrotraeríase a influencia do presidente da Xunta a vidas anteriores, tan lonxe no tempo?
Ben. O puto corrector. Cambiou o apelido Bacon (do filósofo racionalista inglés de nome Francis, como a mula) por Touciño.
Hai anos, un texto aparaceume inzado da palabra Casteló, así co C maiúsculo. O corrector (e o meu cansazo) mudou automaticamente a contracción ao por ó, arrastrando na mudanza o apelido Castelao. NUNCA se debe traballar cun corrector a última hora. É preciso facelo cando os sentidos están espertos. En xeral na revisión e corrección textual, baixar a garda é moi doado e as súas consecuencias poden ser funestas.
Pero, ao cabo, que é un libro sen erratas? Coma un xardín sen flores, un parto sen dor ou un hortera sen transistor.

Vai boa por hoxe. Menudo rollo. Outro día seguimos.