Enérgeia

Wilhelm von Humboldt, que foi un sabio alemán decimonónico que -en tanto sabio, alemán e decimonónico- o mesmo valía para un rompido ca para un descosido, cría fondamente na capacidade creativa do ser humano. Estableceu unha estética da creatividade (que, nesa ausencia de solución de continuidade das ideas, chegou á perversión nacionalsocialista vía, como non, Nietzsche) e aplicouna á linguaxe usando dos conceptos gregos de érgon, é dicir, produto, resultado, e enérgeia -de feito, resultado da prefixación en érgon-, ou sexa o proceso que conduce a ese produto ou resultado. Resulta, así, que toda actividade humana -e nomeadamente a linguaxe, sen dúbida o noso máis complexo sistema racional- son enérgeia e érgon, proceso creativo e resultado final.
Eu, como editor, sonlles máis de enérgeia ca de érgon. Non é que, no momento de recepcionar o produto, cando me pasan aviso do almacén de que chegaron as caixas coa tiraxe dunha nova edición, non se me poña a bulir un formigueiro no ventre, pois recibir o libro, obxecto de tantos desvelos durante semanas, meses ou, mesmo, anos, ten o seu aquel de emoción e descuberta. El virá ben? Tírase o primeiro exemplar da caixa, mírao un de esguello, coma se queimase, agardando ver a gralla fatal, a errata traizoeira cando menos se espera. Todo parece normal. O editor contento, o autor contento. Un ser que agora é autónomo; un momento, si, o do seu natalicio, emocionante.
Pero nada hai comparable ao proceso en si. Creo que foi a Cela a quen lle lin nunha entrevista que para el non habia momento máis deprimente que o de poñerlle o punto e final a unha novela, pois o que de veras lle apaixonaba como escritor era a creación. A min como editor pásame o propio. O que me pon é crear. Intercambiar puntos de vista, opinións e propostas co autor, o creativo, o maquetista ou o deseñador sobre a caixa, as tipografias, a disposición das epígrafes, a distribución das ilustracións e os brancos, decidir formatos, volumes, cores, determinar o papel co impresor, parir a cuberta... creo que é o que fai do labor editorial unha aventura excitante e retadora. Porque debe vostede saber que, malia a súa aparente indiferenza, a morea de follas DIN A4 impresas ou o .pdf dixital, dos que partimos para editar o que un día será un libro, teñen alma e misterio, un arcano oculto que, escuro como a voz das pantasmas pero intelixible para quen saiba percibilo, susurran o libro que lles gustaría ser. E a misión do editor é escoitar e poñer forma a este susurro.

As uvas na galaxia

Na casa de Marcos xa non hai ninguén, parece mentira. Unha casa que era a a de todos, unha casa que non sabía de portas, pestillos nin pechaduras. Toda luz, toda vidros e fiestras dende onde se miraba o ancho mundo, a mar inmensa, unha solaina aberta ao ceo infindo.
Si se calla el cantor calla la vida
porque la vida misma es todo un canto.
Si se calla el cantor muere de espanto
la esperanza, la luz y la alegría.
Por ti, Marcos, e as túas doces, tenras e douradas uvas. Nesta casa sempre haberá unha alcoba agardándote.

Terapeuta

A necesidade de balizar o texto -isto é, a separación das palabras e o uso dos signos de puntuación- naceu e se desenvolveu consonte a lectura deixou de ser unha actividade que necesariamente tiña que ser exercida en alta voz, pois só a declamación acústica (e non a lección mental) era quen de interpretar un texto que carecía de espazos entre as palabras e de signos de puntuación hoxe tan imprescindibles como as comas ou os puntos.
Toda mudanza tecnolóxica implica, polo tanto, períodos de convivencia entre o vello costume e a práctica innovadora. Seica atribúen ao erudito santo de Hipona o testemuño da estrañeza que, na baixa latinidade, producía contemplar alguén que lía silenciosamente, concentrado no volumen do que termaba nas mans, case como cousa de inspiración diabólica.
Tamén, na gran epopea medieval de Eco, Abbone, o abade do cenobio onde se a trama ten lugar, fai na mesa -como mostra consciente do seu nobre berce- elegante e correcto uso do garfo, en tempos en que se xantaba, tal facemos na actualidade co pan, collendo o alimento coas mans. Hoxe, a lectura silenciosa e o garfo son prácticas centenarias e parte de rutinas que parece mentira algunha vez non existisen.
Algo así acontece, creo, coas tecnoloxías actuais. Alguén moi cercano sorprendeume a min mesmo o outro día co seguinte comentario:
-Carallo que lle colleches gusto ao e-book! Hai semanas que non te vexo cun libro na man!
O curioso (e, no fondo, paradoxal) do comentario é que, ben en troques, levo, en efecto, tres semanas cun libro na man. Ou, máis ben, cun soporte de centos de libros. Pero, ao cabo, léndoos -como é natural- de un en un.
Chegará, acaso, o día en que o libro impreso sexa para a humanidade unha borrosa lembranza e un obxecto de veneración museística, como o son hoxe os belísimos manuscritos miniados medievais? Quen sabe. No entanto, percibo manifestacións que, por baixo da sua brincadeira natureza, acenan cara a unha xeración que ten xa, sen volta atrás, a hipertecnoloxía como alicerce do seu desenvolvemento persoal.
O meu fillo Roberto, de quince anos, contoume o outro día o que el calificou como un chiste:
-Que é un terapeuta? Mil vintecatro gigapeutas.
Un chiste? Pura socioloxía. Xa saben, os nativos dixitais.

Évidement!

Nun artigo que publicamos en certa revista de humanidades, o autor comezaba afirmando que a proposta que, de seguido, ia expoñer, non lle parecía arriscada; en realidade dicía (ad pedem litterae): Me non somella desgoberno dos miolos afirmar que... Imaxine o resto.
Non sei que pensará vostede, pero eu, que boto a vida lendo, revisando, contrastando, corrrixindo. comprobando e unificando sesudas argumentacións científico-técnicas, aprecio cada vez máis o minimalismo expresivo, a sensatez sintáctica, a cordura estilística, a fluidez discursiva (e conste que non me gabo de que estes fragmentos adoezan de ningunha de tales virtudes). Xa saben, aquilo tan socorrido de pensar de xeito complexo e falar (ou escribir) de xeito simple, e non ao revés.
Creo que temos satanizado o valor do obvio, desas verdades coma puños que agochamos por non parecermos excesivamente superficiais ou pouco profundos e sublimamos por obra e graza de complexas perífrases e atroces virguerías que, alén de voltar críptico e noxento o discurso, aburren e esnaquizan o entendemento. E o obvio, como a bris dunha mañán de primavera, é refrescante, saudable, ordena o caos e pon de novo o seu simple nome a cousas que pensabamos tiñan un nome moito máis complicado. O rexeitamento da evidencia, como base do pensamento, é algo, creo, anexado inevitablemente ao hiperdesenvolvemento tecnolóxico e o grave infarto informativo no que vivimos. O home do campo vive absolutamente reconciliado coa evidencia e aprende dela.
Unha vez, de excursión no idílico Courel, despois de varias voltas, viravoltas e reviravoltas tentando topar a casa rural á que iamos destinados, absolutamente extraviados nunha mesta urdime de "camiños rurais" que o vulgo chama pistas (por suposto sen ningunha indicación), arrisquei a preguntar a un vello que, á beira da estrada, custodiaba unhas cabras. Eu buscaba Paderne. Ao pouco, decateime que o petrucio, servicial e bondadoso, se dispoñía a tomar o seu tempo e, moi ao seu sabor, servirme unha desas explicacións orientativas do país, tan enxebres coma endiañadamente inintelixibles. Despois de varias indicacións precisas (unha planada na que aparcan os coches; un camín que se mete así para esta man -e dobraba a man dereita cara á esquerda-; unha ponte que hai, que esa non a tein que coller; unha subida moi subida...) o meu informante rematou a súa detalladísima folla de ruta cunha guinda simplemente sublime.
-E, ao chegaren a Paderne, xa hai un cartel que pon... (detívose un microsegundo, intuíndo que ía dicir unha tontería pero a cousa xa non tiña remedio)... que pon... Paderne.
Tentado estiven de baixar do coche, tirarlle a pucha da cachola e bicarlle as canas.

Quesomosdeondevimosaondeimos

Non hai nada máis fuxidío, pero ao tempo máis implacable, ca o tempo. Un amigo deste furancho dicíame nun post pasado que o gran mestre de case todo, o tempo, pon cada cousa no seu lugar. E, así, do milleiro de blogs que daquela existían, el prevía a segura morte, por vía de abandono, da maior parte deles. Outros, aseguraba o meu crítico, manteríanse.
Non sei ata que punto se ten cumprido o vaticinio. Certo é que unha infinidade de locais máis ou menos frívolos, circunstanciais, oportunistas, excesivamente persoais ou abertamente estúpidos e intrascendentes botaron o peche, ou, mesmo, tiveron unha existencia, amén de anónima, estritamente xerminal. Pero, en troques, unha soa ollada ao blogomillo testemuña o nivel de supervivencia non só de milleiros de locais senón, nalgúns casos, de como certas bitácoras (de todos coñecidas) se teñen ido conformando como espazos moi frecuentados, en franca competencia cos mass media tradicionais.
De por parte, este local segue tendo a mesma existencia catacumbática que o día que naceu, quitado un fateixo, tan excelso como exiguo, de amigas e amigos que me honran coas súas visitas e comentarios, o que, de certo, está detras da miña sistemática negativa ao abandono. Porque, por outra banda, Fragmentos da Galaxia é calquera cousa menos unha peneira da actualidade, o cal a converte, creo eu, nunha blog bastante heterodoxa e estraña, sobre cuxo potencial atractivo eu mesmo me teño inqurido moitas veces. A min a actualidade abúrreme moitísimo. Para o cumprido comentario da decisión de Zapatero (que, por certo, me afecta nun 5%); do vindeiro campión de liga; das últimas travesuras de Garzón ou o importante descubrimento crítico de que a Novoneyra lle amolaban os zapatos de rejilla están, ademais dos medios de comunicación (coñece Vde. un exercicio maior de aburrimento ca ler o xornal?), unha boa parte dos meus colegas bloggers. A min e a este local fícanos o difícil compromiso de parir con certa frecuencia paparruchas de varia lectura e asunto para un selectísimo grupo de amigos que, curiosisimamente, nalgún caso mesmo as len ata o final. Unglaublich!

Sancta sanctorum

A biblioteca do avó está aloxada no soto da miña casa. Alí, no meu sancta sanctorum particular, amoréanse milleiros de libros de provecta idade, obxectos de escritorio, cadros, títulos académicos, cartaces repletos de vellos papeis, todo o que foron reunindo de xeito asistemático membros diversos de dúas xeracións da miña tribo. Alí, nese espazo de vinte metros cadrados conflúen afáns, vivencias, ilusións, entusiasmos, esforzos e esperanzas de moitas persoas. Alí, co indispensable concurso da música (Sakamoto Volllenweider, Satie, Nyman, Glass... son asiduos dese ámbito), nunha sorte de túnel do tempo, convoco aos meus deuses lares e penates e escoito a súa voz e percibo o seu tacto sobre cada un dos libros; as súas procuras deste ou aqueloutro volume nos andeis; o dourado das escribanías e o suave abrir e pechar dos bades de gutapercha; o fluír viscoso da tinta escura nos tinteiros e o o rozamento ríspido do talco que protexe as plumillas; o riso de papá e o seu galego roufeño cando, con indisimulada delectación, aloumiñaba o meu cativo imaxinario de neno con historias sublimes e cheas de luz, como os segredos da gran biblioteca de seu pai, e outras, mestas de dor e escuridade, como o asasinato de Roberto en outubro de 1936
Non dubido do carácter museístico, conscientemente melancólico e estatuario deste espazo. Non pretendín evitalo, ben en troques, creo que o incentivei coa escolma coidadosa dos obxectos que harmonizaban con tal natureza e o rexeitamento daqueloutros que a quebraban.
Moitas veces, cando abandono, tras horas de comuñón coa grata saudade da estirpe, o meu querido recanto de desconexión, sinto un calafrío que me lembra que, alén as súas paredes, respira o mundo. Pero é unha magnífica terapia para evitar certas tentacións. Para evitar, por exemplo, coller o meu lector de e-book e tiralo ao corbe do lixo. El, o pobriño, tamén ten recantos, andeis, e libros, milleiros de libros. Pero é outra cousa.

Iconoclastia

Como en tiempo de Nerón, el pagano Constantino y sus secuaces, en nombre de Dios, de Jesucristo y de su religión, aquellos monstruos de fanatismo hacían tragar a sus víctimas líquidos inflamables y luego les prendín fuego por la boca, haciéndoles perecer en medio de torturas atroces con las entrañas abrasadas.
De xeito tan explícito e truculento relata un vello mamotreto decimonónico que posúo a finura con que trataban os iconoclastas nos séculos lonxanos da Idade Media a aqueles que non compartían o seu noxo polas imaxes. Hoxe, en tempos nos que, por regra xeral, gastamos máis deferencia con quen pensan distinto a nós, iconoclasta, en virtude dese fenómeno léxico tan rendible que coñecemos como metáfora, aplícase a quen rexeita a autoridade de mestres, normas e modelos. Sen chegar eu a tanto, si creo que ser un chisco iconoclasta é extraordinariamente positivo pois axuda a relativizar a importancia que atribuímos ás cousas que facemos, co cal se establece unha fluída canle de drenaxe para presións, estreses, angueiras e agobios variados. Eu río moito para os meus adentros da trascencencia e seriedade que a xente pode chegar a conceder a actividades que, no fondo, non teñen ningunha.
O outro día, alguén me describía con desproporcionado entusiasmo unha videoconferencia coa viúva de Borges, María Kodama en certo congreso (tan absolutamente inútil como todos os congresos). Sendo a relatora persoa da miña gran confianza, cando, ao que rematou, eu, inmune ao seu entusiasmo, repliquei que a min con quen me encantaría manter unha videoconferencia é con Elsa Pataky, chamoume iconoclasta. Hai que ver.

Candidatos

Certa pintada -reinvidicativa da liberdade de dous mozos, excesivamente patriotas, que obra nas paredes dun edificio próximo á miña residencia- debeu ficar gravada a lume, por razóns que me resultan ignotas, na psique do meu pequeno Juanpe, que vén de cumprir os doce.
Ignorante o neno de quen é o galardoado este ano nas Letras Galegas, manifesteille sen disimulo a miña indignación. Quixen aguilloar a memoria do cativo:
-A ver se che soa: Uxío... (e ascendín o ton, nesa prosodia caracteristicamente escolar que estimula a que o alumno continúe o que o profesor inicia).
O neno respostoume, con semblante grave:
-Uxío e Xiana.
El non farían candidatos ás Letras do 2045, por exemplo?
Nice weekend!
(Máis sobre pintadas).

Un pensamento fuxidío

Unha das cousas que máis me gusta de manter un blog (non me prestaría máis, tal vez, manter unha querida, como manda a tradición?) é que un somete os seus pareceres, opinións, ideas non ao criterio dos amigos, que, por tal condición, edulcoran moitas veces un parecer contrario cos azucres do afecto, senón á picota permanente de xentes que acceden ao local dun descoñecido, ou case, e que non teñen o máis mínimo empacho en poñer ao propietario a feder, o cal, no meu caso, lonxe de molestarme, me resulta especialmente estimulante. Gustos e afeccións -musicais, literarios, plásticos...-, xuízos e argumentos -políticos, culturais, sociolóxicos, históricos...- que eu daba por sentados (porque un, amais de túzaro, é un chisco vaidoso), resulta que postos ao universal coñecemento, por obra e arte da cibertecnoloxía, son sometidos a sospeita ou dúbida cando non abertamente deostados, ofendidos e vilipendiados, dentro, claro é, das lindes prístinas que sinalan a boa educación e a cortesía. Penso, en concreto, nun par de irmáns que por aí andan, que son peores que aqueles Malasombra, que eran malos de verdad.

Non sabe Vde. o agradecido que estou a cada trasacordo, a cada xuízo encontrado, a cada opinión contraria de todos os que se teñen verquido nesta humilde tasca! Que grande escola de coñecemento é a dúbida! Que grande fonte de tolerancia é a crítica!

Tres cosas tiene la vida

Eu, de pequeno, cando ía coa miña familia á praia -a Rianxo, as Sinas ou a Illa de Arousa (o descubrimento da gran costa do norte veu despois, coa adolescencia)- pensaba que os mariñeiros eran dunha raza distinta, a pervivencia dunha caste de fenicios, mouros e axitanados, usuarios dunha fala na que os eses eran como o siseo dunha serpe.
É así que as condicións en que se desenvolve o traballo das persoas modifica non só a súa conduta e condición psicosocial senón aínda o seu aspecto físico. No caso dos mariñeiros, o contacto permanente coa salgadura da auga e a crueza da intemperie e o sol os volve pretos e lles endurece a pel. Lembro eu a un señor Toja, vello mariñeiro de Laxe, home de talla avantaxada, gran filósofo e charlista, coñecedor de todos os cabos, furnas, cons e praias dende Fisterra ata as Sisargas, que tiña a pel dura e atezada, como o coiro dunha silla antiga.
No caso dos homes modernos e urbanos, que temos esquecido absolutamente os ritmos que marca a infinita sabedoría de Nai Natura, todas as consecuencias das nosas condicións laborais son malas: dor de lombo, hipertensión, estrés, cefaleas, atrofias musculares, depresión, ansiedade, mala ostia... Todo o cal se atenúa considerablemente en canto un asume que o traballo non é máis ca unha forma de levar o pan a casa, e non unha tarefa mesiánica, imposta polos deuses como os labores de Hércules, imprescindible para a boa marcha da sociedade. Certo é que a sentenza ninguén é imprescindible é característica dos mediocres e inútiles (que, sendo perfectamente prescindibles -eles si- menudean, non obstante, de xeito especialmente notable nos últimos tempos), pero entre desenvolver, con rigor e certa dose de paixón, un traballo de calidade e pensar que o que facemos ten unha íntima relación co futuro da civilización occidental hai termos medios, e aí, nos termos medios -como pasa case sempre- resulta atoparse a verdadeira sabedoría. Digo isto último porque a unversidade é un territorio no que os tipos e tipas persuadidos de estaren desenvolvendo un labor de consecuencias comparables ao descubrimento da estrutura do ADN ou o principio da termodinámica son abundantísimos. Xa saben, o xenio incomprendido, como Ignatius Reilly.
Unha suxestión erudita: compense vostede as afiadas arestas do seu traballo (que non dubido que sexa importantísimo, conste) con tres cousas (creo que o pensamento é de don Arturo Schopenhauer): un/ha cónxuxe compracente; un pequeno xardín e unha gran biblioteca. Xa me contará.
Nota de xenética textual: cando empecei este post, eu quería falar doutra cousa; en concreto, da permanente desorde en que se desenvolve o meu traballo como editor. Pero, xa ve, funme enrrollando e, emulando a don Jorge, cego e arxentino, tirando por senderos que se bifurcan, cheguei ao final sen falar do que quería. Ben, para un domingo pola mañán, non está mal: remato un post e, como millo vello en hórreo, fico coa idea doutro. Abur.