Dona Emilia

-No está… Salió esta mañana cedo, para Leboreira, que muérese el cura…
-Y cuando torne, somos más de cincuenta a lo llamar…
-Yo tengo el padre en las últimas. No sé qué le dar, ni qué le hacer.
-Las dos fillas mías echan la sangre a golpadas.
-Este negro mal les da a los mozos, a los sanos, y nos deja por acá a los que más valiera que nos llevara… ¡Nuestra Señora del Corpiño nos valga, Asús!

Estou certo de que diálogo que antecede, o estado lingüístico que reflicte, e o substrato social que latexa por baixo, e aínda as súas consecuencias e acenos estéticos e literarios nun contexto espazo-temporal determinado, teñen sido observados, estudados e levados ao terreo de importantes conclusións por especialistas e xentes de máis vitola ca quen subscribe. Entre estas, mesmo por magníficos especialistas da minerva compostelá -algún dos cales hónrame coa súa amizade-, fondos e eruditos coñecedores da autora de tales liñas e da súa prolífica e importante obra. De xeito tal que sería meterme en camisa de once varas pretender desta cita textual algo máis ca o mero estímulo para unha reflexión, como é xeral nestes fragmentos, subxectiva e pasada pola peneira da propia percepción.
A condesa de Pardo Bazán foi todo un carácter. Nun mundo masculino, rexido por señores de mostachos contundentes que vían nas sufraxistas a unhas tolas con desarreglos xenésicos evidentes, brillar literariamente á súa altura non debeu ser cousa doada; a súa condición social puido axudar, certo é, pero non se escribe como ela o facía por ser nobre. A min, entre o seu perxeño físico, de permanente e, creo, pícaro sorriso, o rico anecdotario erótico e festivo que amosa facianas deliciosamente humanas (como as cousas que lle apoñen, non sei con canto fundamernto, á súa relación con don Benito, el Garbancero, Pérez Galdós), e a súa coidada produción literaria, é un personaxe este de dona Emilia que me resulta moi agradable. É certo que a súa prosa, campanuda e caracteristicamente decimonónica, non é acaso orixinal en exceso e o seu naturalismo, fronte a outras manifestacións europeas desta corrente, é un naturalismo de cregos e chiculate á merenda. O Primitivo protagonista de Los Pazos de Ulloa, por exemplo, dista moito, malia o seu nome, da agresividade instintiva e inmodulada do Hareton Earnshaw de Wuthering Heights, e ten a súa natural brutalidade edulcorada polos varios freos de natureza nomeadamente clerical da súa autora. Pero, con todo, a obra da condesa, no que fai ao reflexo da derme profunda do país e o coñecemento de moitas das súas claves, non andaba moi descamiñada. Ten, iso si, esa distancia imposta pola súa condición social que, se a conduce a estimar imperiosa a necesidade de redención social duns labradores pobres, ignorantes e moitas veces canallas involuntarios, faino dende o temor a soliviantar en exceso os sólidos alicerces dunha sociedade estamental na que se sentía obviamente cómoda. Só dende esta distancia, relativo desapego e aínda inxenuo clasismo se entende, ao meu xuízo, un dominio tan escaso do galego como para manifestaren os personaxes a propia impericia da autora para colocar correctamente os pronomes átonos (nas oracións subordinadas do diálogo de arriba, tomado dun dos seus Cuentos de la Tierra), por moito artificioso castrapo que aqueles falen.

Por certo, que a edición da que disfruto estes días (na ilustración, a portada, co venerable exlibris do avó), leva na páxina 1 un escrito de man ignota, no ton peculiar que adquire a tinta co decorrer lenturento dos anos: A la dirección de "La Zarpa". La Editorial Atlántida. Libro que a editorial enviou ao xornal ourensán (e que Marcos Valcárcel coñece moi ben), do que Roberto Blanco Torres foi xefe de redacción, e que algún día este tivo na súa man, leu e mesmo reseñou, antes de dar nos andeis do avó. Pero esta é outra historia.