Las ratas

É curioso como a literatura, e aínda outras creacións intelectuais, se permean inevitablemente do contexto humano e físico na que nacen e se desenvolven. Creo que foi a Félix de Azúa a quen lle lin que todos os grandes filósofos europeos do racionalismo para acó eran nórdicos, melancólicos e enfermos de pulmón. Imaxina vostede a Kierkegaard vivindo en Ibiza ou a Schopenhauer na costa azul? De certo que as neves e o silencio, as brétemas eternas e os solpores prematuros das latitudes boreais explican boa parte do estado de profunda reflexión, preciso para desenvolver certos sistemas metafísicos.
Só cando un atravesa os infindos trigais da Terra do Pan ou as chairas ilimitadas, como mares sólidos, das provincias centrais chega a captar todo o senso poético de Campos de Castilla, de don Antonio. Unha novela, pequena de dimensión -case é un conto grande-, pero xigante no seu alcance, é Las ratas (1962) de Delibes. En poucas ocasións, creo eu, a rexa austerirade castelá, seca como a mojama, ten acadado unha tal simbiose cun relato; narrador e personaxes fúndense nun todo compartido: a crúa invernía e o inferno do estío mesetario; a comuñón cunha natureza inhóspita e ingrata; a latitude tráxica de vidas marcadas polos instintos primitivos e a monotonía, pola paisaxe, infinda de chairas, ruda de ceos atónitos e baldeiros de expresión. Así é que narración, narrador, paisaxe, tempo e personaxes transcenden a súa propia dimensión, e aínda a dimensión pechada -a novela de cento e pico páxinas- na que o seu autor os meteu, para proxectarse nunha peripecia atemporal, sublime e universalmente representativa diso tan complexo que é o ser humano.