Téñome referido nesta bitácora con certa asiduidade aos riscos de remexer no pasado e trabucar memoria con historia. Non vou cansar hoxe con máis argumentos ao respecto. Quero en troques, nun exercicio de saudable ecuanimidade, facer unha emocionada lembranza e, tamén, sumarme a unha homenaxe.É o caso que o historiador, meu veciño e amigo Xosé Manuel Núñez Seixas púxome hai meses sobre a pista dun seu discípulo, Ruy Gonzalo Farías, investigador arxentino de raizame compostelá vencellado á Universidade de Bos Aires e ao Instituto de Investigaciones Históricas do Museo Roca bonaerense, que, a través dunha trouvaille documental e epistolar de excepcional importancia, foi quen de reconstruír os últimos días do tenente de alcalde da Estrada Ramón Fernández Rico, quen, na altura do 14 de xullo de 1936, ficou ao cargo delegado da vara municipal, por estar o titular da mesma, Jesús Ignacio Puente Fontanes, na Vila e Corte acompañando a delegación que presentou perante as Cortes o Estatuto de Autonomía votado o 28 de San Xoán anterior. Enchiquerado tras o golpe no cárcere provincial de Pontevedra e logo en San Simón, Fernández Rico é condenado a morte en marzo do 37 e pasado polas armas, non de xeito «regular» como cinicamente quere facer crer o certificado de defunción, senón vilmente paseado nun cruce de camiños en Monteporreiro o 5 de xuño do devandito ano. Hoxe hai 70.
Toda a historia, inzada de iniquidade e miserables cuestións persoais —como tantas—, aparece admirablemente recollida nun artigo que, por intermedio da xenerosidade do seu autor, vai aparecer, con toda completitude e a riqueza dun anexo documental excepcional, no vindeiro volume —o número 10, por certo— da nosa revista A Estrada, Miscelánea Histórica e Cultural.
Anóxame poñerme sentimental e lacrimóxeno. Pero debo admitir que no remate da primeira lectura que fixen ao borrador do artigo, eu —ser humano, pai de familia— non puiden reprimir as bágoas. É a última carta que Ramón escribe a Pura, a súa dona. A encomenda derradeira desarmoume.
Pontevedra 4 de junio de1937
Mi querida Pura[,] en este momento me encuentro en capilla y desde aquí te mando mi ultimo abrazo para ti y para todos mis hijos[,] pues se los das por no podérselos dar yo. Ten resignación y paciencia[,] no hay que hacerle[,] fue mi destino y no te digo mas [,] le das muchos besos a los niños y un abrazo a Joaquin y a los otros.
Sin más te abrazo tu esposo por última vez: Ramón Fernández
Adios Pura mia
Adiós Purita[,] Pilar[,] Ramoncito[,] Pepiño[,] Divina[,] Carmiña[,] Tinito[,] Linito y Manolito,
a dios queridos hijos todos vuestro padre:
Ramon Fernández
lo que has de gastar en mi entierro biste a los niños.
adios querida Pura adios.
Hoxe, as corporacións electa e en funcións da Estrada renden unha homenaxe a Fernández Rico, o alcalde Puente Fontanes e outros veciños de entón, asasinados por Atila no mesmo día. Con eles e co Concello da miña vila está hoxe o meu recordo.
11 comentarios:
A verdade, Sr. Blanco, é que non cabe máis dignidade en tan poucas palabras. Lémbrame, inda que é ben distinto, ao poema de Joe Hill (que tan fondamente me chegou) que Arume dos Piñeiros puxo hai algún tempo na súa blo.
Quixera explicar o que sinto pero non sei. É un feito. Tamén me gustaría honrar a esa xente como se ten que facer: tentando vivir coma eles, seguir o seu exemplo. Non sei se sería capaz. Non sería capaz.
Por outra banda, Sr. Blanco, a súa blo é unha lectura obrigada para min, que devezo por abrila e atopar estas xoias, dun nivel altísimo, superior, comparado con quen sexa. Agora ben, inda que todo sexa vida e haxa que vivila, fágame rir, coño, non me volva facer chorar.
Un post marabilloso. Felicítoo sinceramente, Sr. Blanco. Unha aperta.
Conmovedora a carta, non menos, o resto do post.
Grazas, Juan, por este recuncho marabilloso.
Highway, Isildur (espero que sen dano), Anónimo/a:
Grazas, ex toto corde, pola vosas palabras.
Prometo non volver a poñerme sentimental. Pero é que a carta é tremenda. Apertas.
Non, non, se está moi ben. Aprende un moitas cousas cando saen estes sentementos, estas emocións, por terribles que sexan.
Teño dúas nenas pequenas, moi pequenas para semellante trago, pero moitas veces, cando vexo algo así (o de Joe Hill que dicía ou esta carta deste home e outras cousas semellantes que un vai atopando grazas a xente coma tí), digo que moitas veces penso en imprimilas e facer carteis que pegar, qué sei eu, por casa adiante, ben á vista. Que as nenas medren (e os maiores vivamos) sabendo que as nosas agradables vidas, a auga que sae da billa, a luz que se acende cando lle damos ao interrutor, as bicis, as galletas da cadela, os deberes do cole, comer xuntos na mesa, papá e mamá presentes, sempre pendentes... que saiban todo iso non é normal, nin natural, nin un dereito divino, nin algo que pasa porque si, que hai que pelexalo, ten un custo tremendo, e por suposto non falo de cartos. Que saiban hai que saber escribir ben, pero que non esquezan (non esquezamos) que a dignidade das persoas non depende do bestido. Que saiban tamén que inda que haxa 11 persoas á mesa (non importa que a comida sexa escasa) se falta só unha delas vaise todo ao carallo (qué foi, Juan, deses nove nenos orfos e desa viuva?). Que saiban que hai moito fillo de puta, que hai que coidarse deles e telos vixiados, e tantas e tantas outras cousas que se poden aprender desa carta de despedida.
Tamén, Sr. Blanco, lles poñería aquelo de "aquilo na mão..., mão naquilo...", pero xa lle digo, inda son algo pequenas.
Eu tamén o felicito, señor Blanco Valdés.
Ve? o que está a facer vostede no seu post é recuperar a dignidade de quen foi vilmente asasinado.
E iso é o que pretenden facer as múltiples iniciativas que hai en España, e que vostede ten criticado tantas veces, erroneamente ao meu ver.
Nin máis nin menos: devolverlles a dignidade. Diso se trata, e non doutra cousa.
Reitérolle os meus parabéns.
Prezado Highway:
(Risos ) Si, tal vez sexan aínda pequenas para aquilo da man naquilo, aquilo na man et sic de singulis.
Sobre o fado da viúva e os fillos, podo dicirlle que boa parte da reconstrución da historia -alén dos documentos- debeuse ás lembranzas de José Manuel Fernández Prado, fillo de Ramón, e a Pura, filla daquel e neta deste, residenciados en Montevideo. A viúva, Purificación Prado Rey no pudo superar la muerte de su marido (muy pronto seguida por la del mayor de sus hijos varones -Ramón- a causa del tifus), y tras derrumbarse física y anímicamente falleció tuberculosa el 8 de febrero de 1940, a los cuarenta y ocho años de edad (tomado do artigo de Ruy Farías). Con gusto fareille chegar un exemplar da nosa Miscelánea co artigo completo. Fágame o acordante.
Prezado A.P.-C:
Fondamente obrigado aos seus parabéns. É precisamente o feito de terme sumado a esta homenaxe, un acto matizado, único, con nomes e apelidos, dentro dun contexto específico e irrepetible e de alto sentido institucional -todos os partidos, o pepé incluído, esquecendo diferenzas e sumándose en canto corporación, saínte e entrante, á lembranza de veciños asasinados, a proba máis coherente do meu rexeitamento á obriga institucional e por decreto, e os seus usos partidistas, de recuperación dunha memoria que, polas trazas, nunca se perdeu. Despois de publicar tres libros sobre a súa vida e obra e impartir numerosas conferencias e charlas, eu fun en 1999 a deitar, con Isaac Díaz Pardo, Xesús Alonso Montero, Miro Villar e outros moitos amigos, unha bandeira republicana sobre o lugar onde os cidadáns Roberto Blanco Torres, Rizal Villamarín Iglesias e Eulogio Vázquez foron asasinados, no concello de Entrimo. Aquel ano foi o meu ano da memoria. Non me fixo falta ningunha conselleira, ningún vapor que me levara a unha illa canda trescentas persoas descoñecidas, ningún barco nin ningún paripé que oficilizara un acto público pero tamén íntimo. Memorias hai moitas. O caso é dar con elas.
De novo obrigado ás súas gratas palabras e puntos de vista.
Sr. Blanco
Eu o acordante, por se acaso, só llo fago á miña muller e coa luz apagada.
Dígolle tamén que a miña posición ao respecto da recuperación da memoria é similar á súa: tanto fasto acábame por resultar nefasto. Debe ser que a min tamén me parece que, a pesar dos esforzos dalgúns, a memoria nunca se perdeu (de feito aí están, caso por caso, os asasinados, os asasinos, o cándo, o cómo e o ónde). Agora a cuestión é que esa memoria se transforme en historia, como sucede con todo, desde Viriato a Espartero, inda que resulte raro, inda que doa.
Por outra banda tamén comprendo que a moita xente a lembranza lle axuda a pasar páxina e a sentirse acompañados nunha dor que nunca se foi. Pídolles perdón a todos eses por non compartir eses actos, pero que saiban que o meu corazón está con eles.
Podo decir con total convencemento que o traballo que Ruy fai nesta beira e tamén nesa beira ha quedar na historia de Galiza. Non só é unha persoa fabulosa, senón que ademáis é un historiador moi meritorio, moi sensible e moi apaixonado pola súa disciplina. Poucos coñezo coma el e sintome completamente orgullosa de contalo entre os meus amigos.
Teño a sorte de recibir esa excelente revista da Estrada e o autor do traballo reseñado ten todas as garantías, así como o seu titor, o gran historiador X.M. Núñez Seixas. Daquela, lerei con sumo interese o traballo en cuestión.
Xa sei que vostede, prezado Blanco Valdés, desconfía das cousas por decreto. Eu tamén adoito a facelo. Mais non todo é rexeitable. Ademais, ningún decreto pode obrigarnos persoalmente a celebrar nada, ou non?
Se repasamos a historia recente, veremos como foi sobre todo o PP quen máis utilizou como arma política todo o que tivese que ver coa "recuperación da memoria" (digámolo así, por comodidade). Lembremos o do arquivo de Salamanca, por exemplo, ou a súa negativa a algo tan básico para un demócrata como condear -se quera sexa no plano simbólico- o franquismo. O seu veciño, Núñez Seixas, ten estudos moi acaídos sobre as urdimes ideolóxicas do PP, contempladas dende o prisma do "nacionalismo español". Supoño que vostede llos terá lido, estimado Blanco Valdés.
Tanto lle custaba ao PP sumarse á recuperación da dignidade dos esquecidos e humillados? Por que non o fixo? Por que lle disgusta que os corpos de tanta xente decente sexan exhumados para que repousen dignamente? Onde está a máis mínima consideración humanitaria e de xustiza? Estas son preguntas que deberiamos facernos, creo eu.
Celebro moito que na súa vila o PP local se sumase aos actos, circunstancia que o honra, xaora. Pois iso é o que debería facer en todos os casos. Mais se non se sumase, teriamos por iso que deixar de facelos? Perdería un ápice a xustiza da reparación que van facer na súa vila se o PP se negase a participar? Eu creo que non.
Eu, desde logo, négome a ficar paralisado fronte a iniciativas que considero xustas e necesarias, por moito que o PP se negue. Ningún partido debería facer chantaxe, e o PP, hoxe por hoxe, é o máis chantaxista. Non é que os demais sexan irmanciñas da caridade, non, pero o PP gáñalles por goleada.
Reciba unha cordial aperta.
Prezado A.P-C:
Obrigado de novo á visita e sólida argumentación. Non discuto os seus puntos de vista, pois entre outras cousas non tiven a sorte de acceder aos textos aos que fai Vde. referencia, entre eles os do reputado historiador (e meu veciño e amigo) Xosé M. Núñez Seixas. Apenas teimar no arriscado do propio concepto "memoria" e, insisto, nos seus usos, desusos e abusos. Referinme nesta bitácora ao artigo "Echar al olvido", paradigmático, do meu punto de vista, de Santos Juliá en Claves de razón práctica (vol. 129, 2003, pp.14.25), que tal vez teña Vde. lido, co que, como afirmei, coincido plenamente.
En calquera caso, a polémica, sa e construtiva, que xera o asunto é boa proba da fondura das feridas do 36. Velaí, acaso, a razón para irmos pensando en pasar páxina.
Moitas grazas, por outra banda, polas loanzas á nosa revista de historia local. Modestamente, e na parte que me toca, creo que está acadando un lugar entre as publiacións de cultura e historia local (sempre tan necesaria: parva faciunt magna, dicía o latino).
Saúdos tamén para Débora (Ruy faloume moi ben de ti) e o amigo, fiel e sempre magnífico conversador, de la Highway Sixty One.
Publicar un comentario