De arte loquendi

Todo o mundo con algún tipo de contacto co mundo académico, editorial ou científico-técnico poderá dar fe, por propia experiencia, de persoas que, dotadas dunha magnífica capacidade oral de expresión, son pésimos escritores (pesados, reiterativos, sen matices, de sintaxe torturada e períodos interminables, ou simplemente aburridos sen máis) e, en troques, doutras que brillan por unha pluma (non pensen mal…) elegante, áxil, estética e intelixente e como oradores ou meros charlistas non son quen de rematar coherentemente unha frase. Uns anacolutos con pernas, vamos.
Isto, que é a excepción, pretende apenas ilustrar a regra, que, na miña opinión, se substancia en que a corrección na expresión lingüística é (e se non o é, debe selo) unha propiedade global, que, por unha banda, se estende aos dous terreos da linguaxe, o da interacción (a expresión oral) e o da transacción (a expresión escrita), e, por outra, non é máis ca a manifestación externa dunha propiedade máis oculta e primaria, isto é, a organización xerárquica e estruturada do pensamento.
Franz Josef Strauss, aquel político bávaro tan listo como reaccionario, aconsellaba aos políticos pensaren de xeito complexo e falaren de xeito sinxelo. Hoxe, creo eu, o que impera en todas as ordes da vida pública e do foro é xustamente o contrario: preténdese moitas veces dar o matute dunha idea no fondo estéril, pueril, superflua ou collida polos pelos cunha linguaxe ampulosa, chea de dobreces, frases feitas e reiteracións que, no contexto da permanente superficialidade, présa e efemeridade nas que nos movemos, disfrazan aquela de substancioso argumento. Eu creo que en liñas xerais se fala mal e se escribe peor porque se pensa de pena. E non o digo dende a posición dunha pretendida "aristocracia lingüística" propia de filólogos. Tiven ocasión, este ano por segundo consecutivo, de impartir unhas horas nun curso de técnicas de expresión oral para profesores e investigadores da universidade compostelá, onde eu partía precisamente como base da miña intervención na corrección da expresión considerada unha propiedade global (outro cantar son, naturalmente, os aspectos «dramáticos», de capacidade comunicativa, logopédicos, de medo escénico, e demais). O que menos había entre os alumnos matriculados no curso (ao igual ca o ano pasado) era filólogos e puiden comprobar que, dun lado, a preocupación por unha expresión correcta é un desiderátum común a todos os eidos do coñecemento, e, doutro, a unanimidade apuntaba a que, en efecto, se fala mal porque se pensa mal. Os medios de comunicación audiovisual e escrita (agás honrosas excepcións) son, concluïamos, boa mostra disto.
Eu lembro (e moita máis xente da miña quinta sancionará a lembranza) a cántos aburridos exercicios de redacción nos obrigaban na primaria e no bacharelato, con exemplos maxistrais do que hoxe chaman transversalidade: o mesmo tocaba redacción sobre las vacaciones en Lengua Española ca sobre as efemérides marianas del mes de Mayo en relixión ou El discurso de José Antonio no Teatro de la Comedia en Formación del Espíritu Nacional. Hoxe ―e o digo como pai― parece non existir tan fructuoso e rendible exercicio escolar.
Algo malo está ocorrendo ao respecto. Ao mellor esaxero e non é para tanto. Pero os signos non son bos. Un veciño, bo amigo, pai dun rillote de dezaseis anos, pediume lle aconsellara unha boa edición de La casa de Bernarda Alba, obra, polo visto, de obrigada lectura para o rapaz. Semanas despois de administrado o consello, topei co mozo e quixen calibrar nel, cunha sinxela pregunta, a fondura da pegada lorquiana. Facendo gala desa marabillosa prosodia adolescente e compostelá, contestoume:
-Bah, sí, mola. Va de una pava que tiene un marrón en casa con las hermanas que te cagas.
Algo hai que facer.