Caneca. Unha ficción

Benquerido Abel:
Sei por Rosa que te enteraches da noticia e ben vexo polo teor do teu último mail que non te lembras do Caneca. Despois de tantos anos na vila, ¡mira que non te lembrares do Caneca! Home, se a dicir verdades vai, hei recoñecer que mesmo eu, que non rompín tanto coma ti o contacto co pueblo, ben pouco é o que lembro del e para o pouco que recordo preferiría ser obxectivo e non perderme en ensoñacións líricas. Pero, xa que me manisfestas o teu interese en lembralo, e en honra á precisión que sempre foi en ti característica, tamén eu procurarei ser conciso e directo.

O Caneca era baixo, besgo, a cara chata; como feo, era feo de doerlle a cara, as gafas de cu de botella. Gastaba bisoñé e era claramente parvo. Eu non son psiquiatra nin neurólogo e ignoro a patoloxía concreta que o afectou, un retraso mental en liñas xerais e sen entrarmos en máis detalles. ¿Por qué será tan difícil imaxinar a infancia dun adulto cun retraso mental? Ata semella que nunca foran nenas ou nenos porque existe a convención de atribuírmos a condición da dignidade á natural conformación humana, e esta é unha circunstancia por completo ausente nun neno que mal cacarexa o seu nome ós doce anos. Os nenos parvos non son graciosos nin moito menos e normalmente un desexa apartalos da vista canto antes mellor. En calquera caso, prefiro non imaxinar a nenez do Canequiña, porque teño pra min que se naceu parvo, as circunstancias dos seus primeiros anos de vida (aí che van un par de apuntes: unha aldea en Galicia, plena posguerra) deberon afondar brutalmente a súa innata limitación mental. Nunha mañá da cor da leite presa, adoecido de frío, resecas as augas naturais do corpo nos bastos lenzos, a criaturiña ollaría co mesmo ollar birollo de parvo que tivo toda a vida un mundo raro e escuro, que non lle pertencía nin lle pertencería nunca. Gastaría os folgos inocentes en berrar, soíño, fundido nas sucias sabas, mentres os seus gobernaban a habenza ou andaban bourando nas touzas. Alí era o Gosé, Gosesiño, co pito fóra, as babas duras de se non lavaren, o Canequiña neno. Non vou seguir por aquí.

Recordarás -abofé que non fará falta que revolvas moito na artesa da lembranza- que nas festas da vila a tradicional brincadeira da cativallada, hipocritamente consentida polos maiores, era ir por detrás do Canequiña e sacarlle o peluquillo dun tirón. Dábase o infeliz babeca ós demos e á puta que nos parira, recollía o informe trollo de pelo, cada vez máis mesto de terra seca e o pó do campo da festa, voltaba a o poñer no melón hipertrofiado e de novo, nunha rolda absurda, repetíase a quenda. Ía Caneca á festa fardado no seu traxe de raias, regalábano nos carros con viño país malo como a carne do pescozo e poñíase á morte dos cagallóns que atrapaba. Ría a comparsa arredor do parvo, tornaba o seu mundo a unha demoníaca espiral de mareo na que se sentía estupidamente protagonista antes de aburrírense os circunstantes, veren que a curda de Canequiña xa non era divertida e intuíren un patetismo que, malia implícito, proía. Moitas veces teño marchado para a casa cismando no Caneca, tentando -naturalmente sen o conseguir-, modelar o seu mundo.
Nas feiras dos mércores os nenos iamos ao posto dun quincallas moinante da parte de Bergantiños, mouro el, de mirar atravesado, a lle comprar condóns. Mal queriamos nós os condóns que nin aínda ventabamos como sería aquilo de lla meter a unha muller por algures, algún sitio fedorrento e peludo da entreperna. Pero era o gusto morboso de entrarmos naquel territorio húmido do sexo, placidamente dooroso, o que nos movía. Viñan os condóns en caixas de cor verde, de cartón malo co reverso gris, que traía pintado un trébol. A min dábame un noxo insoportable tocar aquel plástico mollado e mirarlle aquel carapucho na punta. Logo iamos á fonte da alameda a os encher de auga ata que rebentaban. Non sei por qué pero, malia o debuxo, os máis famosos condóns eran "La Gaviota". Eu nunca os vin, pero ó millor a sona lles viña de encaixar ben o nome no verso famoso e proscrito: "Condones La Gaviota, no se escapa ni una gota". Buscarlle consoante a "trébol" era, claro, para matrícula.
Na feira dun mércores da miña mocidade -supoño que mentres eu ía entretendo o tempo en clase de francés ou relixión cun cóengo-, o bo do Caneca -andaría entón pola cotena- foi á ferretería da vila e pediu uns metros de adibal para unhas obras no alpendre. Soportou o vacilón dos circunstantes e marchou ben contento coa súa corda. Fardouse co traxe xastre que tiña para o día do santo (un negro de raia ancha que eu lle recordo moi ben), puxo uns zapatos baratos da feira ben lustrados de cremabúfalo; afeitouse, botou ronquina xeneroso polo bisoñé sobrevivinte de tanta hostilidade, e o varondandi pola jeta; pegou no adibal, foi a unha figueira vella que había de par da casa, enleou con coidado a corda nunha ponla forte tras facer un nó de reglamento que un irmán meirande lle aprendera para o xugo da facenda. Subiu a un tallo centenario, adoito residenciado na cociña. Meteu a cachola inmensa polo lazo, dun couce bateu no tallo e alí ficou dependurado do adibal. A xustiza atopouno de columpio, calvo, amoratado, a lingua de por fóra, a mesma cara besga de parvo de sempre, as gafiñas de pasta grosa e cu de botella. A baíña do pantalón aínda pingaba mexo. Sacara o bisoñé, que, por certo, nunca apareceu.

¿Qué pasou pola cabeza do Caneca para tal decisión? ¿Cal, como será o proceso interior dun retrasado mental que se suicida? Teño algunhas ideas ao respecto pero, ademais de ser moi tarde e sentir a fonda preguiza que na miña estirpe xa é proverbial, non fan hoxe ao caso, ou sexa que, querido Abel, tira as túas propias conclusións.
Eu fico, como sempre, o teu fervoroso servidor, contento de che ter refrescado a memoria e agardando verte por aquí cando queiras.