Díaz

Lembro ter lido que por volta, creo, dos cincuenta anos, os homes (humanos varóns, non vaiamos liala) sufrimos o que os piscólogos sociais denominan a síndrome do home gris, un a xeito de esleimento da nosa identidade no inventario de personalidades diferentes ás que remiten as lembranzas acumuladas ao longo dos anos e a vaga (ou máis concreta, dependerá dos casos) sensación de ter chegado a un punto a partir do cal o que non se fixera xa non se vai facer. Opere a síndrome devandita nun grao ou noutro, si opino que, chegado o medio século (chegada para min inminente) comezan a menudear os momentos de balance, xeralmente acompañados do presentimento de que, en efecto, nalgures debemos levar impresa a data de caducidade. A min vaime moi ben nestas leves crises reforzarme no catálogo, de costume sempre breve, das cousas sobre as que un ten un pleno convencemento, o xurdio convencemento de non ter trabucado a elección. No meu caso, unha destas cousas e a vocación de filólogo, bibliófilo e editor, vontade triple pero confluente nunha actividade profesional permanentemente complementada.
Noutra ocasión falei dalgún dos textos, os estudos e as persoas que, sobre un alicerce eu case diría xenético, foron modelando, articulando e aínda estimulando esa vocación. O encontro no curso 1980-81 co latín vulgar constituíu para min un determinante impacto intelectual, polo seu potencial de evocación, considerado dende un certo punto de vista, da vida real do mundo antigo, fronte á solemnidade, case museística, dos textos clásicos. Tras anos de Tácito, Virxilio e Cicerón, atopar nunha antoloxía un pequeno vocabulario de incorreccións lingüísticas copiado no século VIII, as pintadas dos habitantes de Pompeia e Herculano, as cartas á súa familia dun lexionario destacado en Exipto no século II ou as aterradoras tabellae defixionum supoñía recrear, dende a máis depurada crítica filolóxica, un mundo cheo de engado, propiciando,ademais, a percepción de que o Imperio foi unha auténtica forma -probablemente a máis auténtica da historia- de Europa global e unificada. Casi ná para un libro.
Ese libro, esa antoloxía é a Antología del Latín Vulgar, asinada por Manuel Díaz y Díaz en Salamanca, o día de san Silvestre de 1961, e que eu posúo en edición -por suposto- de Gredos, en reimpresión de 1974, repleta de comentarios e marginalia manuscritos, como reflicte a imaxe deste post. Un dos meus libros máis apreciados, no que, logo, en moitos anos impartindo Historia da Lingua Española no centro da UNED en Pontevedra, sempre atopaba o refrendo daquel dato, daquela forma, daquel étimo, daquela variante que precisaba. Cando se escriba a historia da escola filolóxica española, a Antología de Díaz será sen dúbida un dos textos de referencia
Ao remate da carreira, e con ocasión dun curso monográfico de doutoramento sobre algo tan levián como Técnicas de lectura y escritura en la baja latinidad y alta Edad Media, Díaz chegaba á aula os sábados ás 10 e, sen o máis pequeno papel nin nota, arrancaba a falar ata ás dúas en punto. Gardo con devoción os apuntamentos daquel curso, exemplo irrepetible para min de organización mental, erudición e sabedoría.
De Díaz, nos anos posteriores e en breves e conxunturais encontros, non recibín máis ca mostras de cabaleirosidade e aprecio.
Onte o vello mestre rendeu a vida. Quixera que estas letras, homenaxe de gratitude dun humilde filólogo a unha lección maxistral, chegaran alá onde o seu espírito more.