Unha intrahistoria

Apaixóname a intrahistoria das cousas. Agora, á intrahistoria das cousas se lle chama making of, pero é igual. Daquelas superproducións de Cecil B. de Mille, que eu vía no cine da Estrada de neno, non recordo con especial lucidez as pelis en si senón as relacións que, tras as letras do reparto e os créditos, especificaban o número de metros rodados; a cantidade apabullante de extras; os milleiros de horas empregados na rodaxe ou cantos dromedarios participaron. A intrahistoria dos personaxes históricos interésame moito máis ca a súa historia convencional, e é mágoa que nunca se dedique a aquela máis tempo e folgos por parte dos investigadores. Os versos iconoclastas e surrealistas do Zeca, Nefertite nao tinha papeira, Tutankamon apetite, sempre me expandiron a alma. Saber se Asurbanípal tiña flato, Alexandre Magno dor de riles (digo, de tanto cabalo), halitose Cleopatra (algo tería malo) ou cando lle comezaron os problemas de próstata e incontinencia ao carcamal de Tiberio son coñecementos que me semellan ben máis estimulantes que a estrutura social da Asiria antiga, a expansión helénica ou o ocaso do imperio cos Claudios.
Todo ten a súa intrahistoria. Tamén os libros, que, por veces, mesmo teñen unha intrahistoria bonita, ou cando menos merecente de algún comentario. Sendo que é domingo pola tarde, chove, síntome especialmente ennui e non teño mellor cousa que facer, alá vai a pequena intrahistoria da cuberta que ilustra este post.
O libro é O darwinismo e Galicia, coordinado por Francisco Díaz-Fierros, unha boa idea editorial para coroar con guinda vermella o ano consagrado a don Carlos evolucionista, co gallo dos 150 anos da publicación de On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life (fermosísimo título, por certo, que na súa propia fermosura e complexidade expresaba toda a forza do xenio).
No proceso de xestación do volume, cando, tras mediar as fases máis ou menos finais da revisión de probas de maqueta, enfronteime á necesidade, imperiosa e insoslaiable, de fixar o deseño da cuberta, pensei, claro, na solución máis doada: encargala a un deseñador. Un pouco porque cada vez gusto máis de poñer a proba a miña propia creatividade como editor; outro pouco porque, no cadro de persoal de Publicacións, hai un excelente executor técnico das miñas propostas; e un bastante máis porque así aforro en deseñadores uns centos de euros a un orzamento sempre exigüo, púxenme a cismar na cuberta do libro de marras; un libro dedicado, fundamentalmente, á recepción das heterodoxas ideas de don Darwin na esquina verde do último cuarto do XIX, tempos nos que o naturalista inglés debeu ser visto pola rancia curia compostelá coma un heresiarca con rabo. A cousa non era fácil nin debía caer en tópicos; xa saben o anís del Mono, e tal. Tampouco cabía vestir a don Carlos británico de polainas, monteira e poñerlle unha gaita baixo o brazo nin facer aportar o Beagle no Berbés.
Unha tarde de verán, gris e sufocante como moitas no verán do país, e cando ía así adurmiñándome nunha hamaca no pequeno xardín da casa, espabileime présa dunha revelación. Lembrei que na nosa edición galega de A orixe das especies, reproduciamos a carta que Darwin dirixe ao investigador galego López Seoane e na que se le con claridade a fórmula de despedida: I remain, yours faithfully, Charles Darwin. Vale, pensei: podo esvaer a carta cunha especie de efecto de cristal mollado (cousa tamén moi propia do país), non tan esvaído que non se lea, especialmente, a sinatura, e por riba sobrepoñer unha imaxe. Pensei que esta debía reflectir algo caracteristicamente galego e caracteristicamente decimonónico. A imaxe que me viña a cabeza, aquela tarde estival gris e pesada, era a dunha mesa nun xardín pacego, a mesa dun fidalgo adiantado e moderno, a quen os corresponsais lle ían enviando fragmentarias novas sobre un libro que soliviantaba os alicerces da ciencia occidental. Que habería nesa mesa? Libros, mapas, unha lupa... Símbolos do coñecemento; da exploración; da observación... recurtados sobre o verde do reino vexetal. Tiña, máis ou menos, todos os elementos: o xardín, unha vella mesa de té restaurada, de bordos retorneados, que se non é decimonónica, ben o disimula; libros antigos a moreas; vellos mapas; unha lupa que imita antigo... Aí está a foto, artisiticamente recurtada sobre a carta de Darwin. O resto era "cociña": elixir as cores; unhas tipografías de corte clásico (trajan e bodoni) e un grafismo equilibrado. O engarce entre o D e o G (que enfatiza a relación 'Darwin e Galicia' do título) foi unha inspiración de última hora.
Para gustos píntanse cores e non digo eu que sexa a máis fermosa cuberta do mundo. Pero, modestia á parte, teño para min que o ambiente que recrea cumpre coa fórmula conceptual que os contidos do libro implican. En calquera caso, e conectando o xeral co particular, o colectivo co íntimo, sempre que vexa este libro lembrarei unha tarde de verán, pesada, sufocante e gris, unha tarde como aquela do século XIX na que o fidalgo que por un anaco eu imaxinei ser lía no xardín do seu pazo un dos máis impresionantes monumentos da ciencia.