De lecturas varias, do campo e da cidade

De don José Martínez Ruiz, posuidor dun seudónimo bastante cursi, Azorín, que, máis ca un escritor de nota, a min sempre me evocou un can de raza pequena ou o afectuoso mote familiar dun adulto cun retraso mental,­ teño eu un libro delicioso, tanto polo obxecto en si canto polo seu contido. Lecturas españolas chámase o tal libro. Os escritores do 98, por certo, teñen moitos libros co adxectivo español nos seus títulos ­-penso agora a vuelapluma en Andanzas y visiones españolas do digno e valente don Miguel­- pois amaban moito España, a súa casa común á que vían postrada tal unha fera, outrora poderosa e impresionante, e hogano ferida, humillada e como en funesta anunciación do seu tráxico destino. No formal, a miña edición das Lecturas españolas é un fermoso -e talvez raro- volume en oitavo, tapa dura e elegantísima tipografía sabon sobre papel de excelente tacto. Atopo a explicación de tanta calidade no pé editorial do libro: Thomas Nelson and Sons, Ltd., Editores, e, a seguir, 189, rue Saint-Jacques, Paris y en Edimburgo, Londres, Nueva York. Engade valor ao libriño -non discutirei que un chisco fetichista- o feito de que a miña edición ostente na portada o exquisito selo, de clásico busto feminino e inequívoco regusto jugendstil, da Librería-Papelería J. Buceta, Policarpo Sanz, 56, Vigo, establecemento onde acaso o avó, ou quizais Roberto Blanco Torres -que viviu e casou en Vigo-, adquiriron o volume.
O contido das Lecturas, como ben permite intuír o título, conságrase á baloira crítica de autores diversos, de diversas épocas e gustos, e de musas e intencións tamén diversas, pero transidos todos eles por ese sentimento de españolidade que tan caro, e necesario, resultaba aos autores do 98. A punto tal que, sen estridencias, se reúnen no volume universos, reais e literarios, tan distintos como os de Larra e Guevara, Baroja e Saavedra Fajardo, Gracián e Mesonero Romanos, Hartzenbusch e Galdós: Un lazo espiritual -di o autor- une todos los trabajos de este volumen. La coherencia estriba en una curiosidad por lo que constituye el ambiente español -paisajes, letras, arte, hombres, ciudades, interiores...- y en una preocupación por un porvenir de bienestar y justicia para España.
Dá o curioso volume de Azorín nova de autores tan ignotos como don José Mor de Fuentes -home de máis vitola nos dramáticos acontecementos do 2 de maio de 1808 e subseguintes que a que o seu descoñcemento contemporáneo fai supoñer-, de quen se publica en 1836 unha case subversiva autobiografía de delicioso título: Bosquejillo de la vida y escritos de D. José Mor de Fuentes, delineado por él mismo, Barcelona, Antonio Bergnes, librero. Pero -maxia dos libros e a infinitude de ideas e consolos que acubillan- atopo especial deleite na glosa azoriniana de Antonio de Guevara e o seu arquifamoso Menosprecio de corte e alabança de aldea (1539), pois, enamorado como estou da xeórxica beleza da Amaía na que habito e subxugado polo feitizo da súa paisaxe, outorgo dimensión moi íntima a palabras que, escritas vai para seis séculos, seguen expresando con diafanidade as beizóns dunha vida natural, anterior, en todo caso, á voráxine e falsía das cidades: Vida sanísima es la de la aldea: allí no aportan bubas, no se apega sarna, no saben que cosa es cáncer, nunca oyen decir perlesía, no tiene parientes la gota, no hay cofrades de riñones, ni tiene casa allí la hijada, ni a nadie se escalienta el hígado, ni a ninguno toman desmayos. La mañana en la aldea es más temprana, la tarde más perezosa, la noche más quieta, la tierra menos húmeda, el agua más limpia, el aire más libre. Multitud de molestias que existen en la corte no las hay en la aldea.
Pero, como todo pro ten o seu contra, e non era ecuanimidade o que faltaba ao glosador, contrapón Azorín ao entusiasmo virxiliano do bo eclesiástico renacentista a irónica reserva de La Bruyère, quen, no capítulo V dos seus Caractères escribe (a versión galega é miña): Diríxome cara a un vilariño e xa estou case nun outeiro dende onde o albisco. O vilariño está situado non lonxe; un regatiño lambe os seus muros para perderse logo nunhas leiras. A atmosfera é tan diáfana que podo contar as torres e campanarios da vila. Entusiásmome e exclamo: Que pracer vivir baixo un ceo tan fermoso e en lugar tan deleitoso! Aos dous días de estar nel, xa me parezo a todos os que alí viven: estou desexando marchar!
Hai cousas, como esta antiquísima diatriba entre o gusto polo frenético ritmo urbano e a pracidez rural, de curiosa inmutabilidade. Lembran aquel clásico marabilloso de Disney dos ratiños de campo e cidade? Supoño que, xa por unhas razóns, xa por outras, todos somos dalgunha clase de ratiños (ou ratiñas).