Inercias de papel

No prazo dun mes e para tres obxectivos profesionais diferentes daba eu comezo a unha argumentación escrita do mesmo xeito: «Moitas son as mudanzas que está a experimentar o mundo da comunicación cultural ao fío da revolución tecnolóxica dos nosos días. As novas formas de difusión dixital e o acceso aberto ao coñecemento — ao que hai que sumar conxunturalmente unha extraordinaria carestía de recursos financeiros— están a esixir a todos os axentes implicados unha permanente adaptación de formas e comportamentos que, en ocasións, baten con inercias propias doutros tempos». É a cultura impresa unha destas inercias? É o libro, tal e como o vimos coñecendo nos últimos cinco séculos, o produto dunha inercia que ten cada vez menos sentido? Na resposta a estas preguntas hai moito da posición de partida de cada quen, incluída unha gran parte da cidadanía, allea ao mundo profesional da edición pero cunha opinión formada acerca dun asunto socialmente tan próximo, desde os tecnófilos máis militantes, que agoiran un final inminente á cultura impresa, aos máis recalcitrantes partidarios da permanencia do papel. Os frikis da tecnoloxía aseguran que todo aquel que defende sen concesións o libro impreso é porque non tivo nunca nas súas mans un e-reader ou unha tableta dixital. Os adaíles do papel rexeitan as acusacións dun pretendido «fetichismo» argumentando que ningún obxecto tan perfecto como un libro tradicional vai deixar paso a un cachivache electrónico que ao cabo serve para o mesmo, coa diferenza de que, ademais, anula a personalidade propia de cada libro: o seu tacto, o seu cheiro, as anotacións que sobre el fixemos de estudantes e hoxe lembramos con morriña; as manchas de café que unha tarde caeron sobre as súas páxinas, ou os recantos do libro dun amigo comidas por un gato ao que, aquel día, case matamos; todo aquilo que alguén con acerto titulou a «camisa mnemónica» do libro impreso. Pero, ao igual que o poeta di cousas cunha clarividencia inatinguible para o científico, hai realidades máis demoledoras ca dez mil razóns: a Encyclopaedia Britannica ― símbolo incólume do patrimonio cultural impreso da humanidade― emigra ao formato dixital. O último mohicano. O futuro é incerto, e unha crise de recursos que nada respecta adopta un papel dirixente en moitas decisións radicais. Pero é indubidable, ademais, que xermolou unha xeración para quen, en efecto, o papel é xa unha inercia. O meu pequeno proporcionoume hai un tempo a máis brillante explicación sobre o concepto «nativo dixital». Contemplando á máquina de escribir do seu avó, unha venerable Olympia que repousaba sobre o seu tapetiño de felpa verde, preguntoume estrañado: «Onde ten o monitor?».