El amigo de los animales

Nesta bitácora cántanse de cando en vez, pero con frecuencia notable, as marabillas e embelesos da natureza. Vivimos afeitos aos ritmos frenéticos, tan absurdos como frenéticos, que nos impón unha existencia na que apenas hai un relanzo para nos interrogar sobre se esa forma de vivir nos gusta ou non. Présas, ansiedades, estrés, preocupacións constantes e insomnio crónico son os ingredientes dunha potaxe que tragamos diariamente coma quen traga aceite de ricino, pero da que non sabemos absternos e que, aínda, parece que nos gusta: iso tan horroroso que chaman ser adicto á adrenalina (póñenseme os poucos pelos como escarpias cada vez que escoito esta atrocidade!).
Neste caldo de cultivo, eu, que teño o privilexio de habitar unha bisbarra (A Amaía) na que, malia o niveliño de gobernantes municipais dos que mellor non falar, aínda algo se vai salvando do andacio de feísmo arquitectónico, descoido das máis elementais normas de conservación de paisaxe e invasión de eucaliptos, aprecio cada vez máis a serena, a profundamente sabia, a humildemente honesta e nobre lección de Nai Natura: os seus ritmos pousados, as súas delicadas cores, os seus contrastes. Que equipo de iluminadores melloraría a luz do solpor de húmida primaveira -as nubes baixas mesturándose coa terra calada- que estou contemplando mentres escribo estas liñas? Nin o mellor xardiñeiro podería competir coa deliciosa combinación de plantas, auga, area e roca que se pode contemplar nas beiras de calquera regato. Que sinfonía máis excelsa que o rechouchío do paporrubio ou o melro na tardiña?
A miña admiración pola obra da natureza esténdese tamén a aqueles libros que son quen de recollela. Neste punto, voume permitir unha digresión: Félix Rodríguez de la Fuente (de quen se levan dito e se poden dicir tantas cousas) é o responsable en boa medida do meu gusto pola vida natural e os seus compoñentes. Na casa familiar, cando eu era neno, as emisións das series de Féli tiñan algo de liturxia inviolable. Na salita onde tiñamos a tele, mentres a voz roufeña e engolada, de prosodia pastosa, do gran naturalista nos ilustraba sobre as anacondas do Amazonas ou o lobo de Gredos, o silencio era sepulcral. Falando de xente allea, non lembro ter sentido máis a morte dalguén ca a de Félix, pola súa lección vertical, chea de luz e vida. Creo, ademais, que lonxe de erosionarse co paso do tempo (cousa que normalmente ocorre con espíritos mediocres e baldeiros que puideron brillar un día polas vaidades do mundo), a figura de Félix axigántase na mesma medida en que o seu exemplo vital se axusta cada vez mellor a un mundo que reclama con urxencia a sostenibilidade dos recursos e a conservación das marabillas naturais, fronte ao bulldozer da tecnoloxía e a avidez do capitalismo. Voltanto aos libros, a editorial compostelá Auga Editora -cuxo director literario é o meu vello amigo Xosé Antonio Perozo- vén de facer un inestimable agasallo a todos os admiradores de Félix -que, por suposto, son lexión- e a todos os amantes da natureza: Los tres cielos (Auga Editora, en colaboración con Caja Burgos e o Concello de Poza de la Sal, 201o) é unha fabulación ilustrada da nenez do naturalista nas terras burgalesas de Poza de la Sal que o viron nacer. Da man das lembranzas de dous dos seus mellores amigos, Poli e Sanjuanes, o guionista Miguel A Pinto Cebrián e o ilustrador Suso Cubeiro destilan un produto editorial de rara beleza, sinxeleza sublime e magnífico aproveitamento, tanto didáctico como meramente lúdico. Exquisitas ilustracións, un delicado deseño e esmerada execución técnica, e unha trama textual sólida e rigorosa, pero ao tempo poética, amena e enormemente afectuosa coa natureza, son os elementos que, tomados no seu conxunto, explican que este libro sexa un emocionante recordatorio de que Félix, el amigo de los animales, alá onde o seu espírito more, seguirá oíndo o ouveo misterioso do lobo e o chiar da águia no ceo alto. Porque hai almas tan grandes que a morte non lles toca.

Pensar o libro

Nun libro do que xa falei nestas páxinas está un dos mellores relatos de fantasmas que teña eu nunca lido: "Día de difuntos", da autora norteamericana, malia fortisimamente europeizada ata o punto de estar soterrada en Francia, Edith Wharton. O relato é unha peza breve, no que a condensación do tempo, o silencio, a soidade e a sensación de abandono da protagonista chegan a converterse a ollos do lector en algo case físico, opresivo, mesto como as tebras na noite escura. Un deses contos nos que un non alenta ata o final. Wharton foi no seu tempo (1862-1937) unha adiantada da máis rabiosa modernidade. Déase unha volta pola súa biografía e descrubrirá unha muller culta, refinada, rompedora, progresista e encantada de vivir e experimentar. Viaxeira infatigable, Ms Wharton visitou España mediando a década dos vinte e fixo o camiño de Santiago. Agora, a curiosidade e entusiasmo da miña prezada amiga e magnífica especialista en literatura norteamericana Patricia Fra, que atopou nas universidades de Indiana e Yale os diarios manuscritos da viaxe, vanme facer o agasallo de publicalos nas prensas da Universidade de Santiago. O libro levará, ademais da reprodución facsimilar dos manuscrito e a súa transcrición inglesa, a tradución anotada en castelán e galego, unha introdución da propia Patricia e unha morea de material fotográfico da época. Froita en almíbar para calquera editor. O libro aínda non é. A partir de agora, imaxinándoo, imaxinado o libro que a Ms Wharton lle gustaría -clásico pero moderno, canónico pero atrevido, sobrio pero vivo-, o libro empeza a ser. É a parte máis fermosa e excitante da aventura editorial: pensar o libro. Meter na túrmix todos os criterios que ao noso xuízo deben intervir en destilar un contedor final á altura do contido. O máis apaxionante do proxecto é que non o vou facer eu: pensar o libro e poñer tal pensamento por obra ata a edición final será o traballo de fin de mestrado dunha alumna do noso Posgrao en edición, que o realizará baixo a miña titorización. De certo que eu vou aprender máis ca ela. Porque, cando un quere, nunca deixa de aprender. PS: Darei nova no natalicio e, se é o caso, xa irei contando como vai o embarazo.

Coincidencias

Todo se desgasta. Por iso, chamamos bens funxibles aqueles que cumpren a súa función na mesma medida en que se consumen. Dende a invención do Estado de Dereito e a democracia moderna en 1789 ata hoxe van máis de dous séculos, tempo abondo para que o sistema democrático de Occidente, como un ben funxible, se fose desgastando, na medida en que foi sendo consumido por decenas de xeracións. Unha das peaxes inevitables deste desgaste estase vendo cada vez con maior claridade: a sistemática desconfianza dos cidadáns cara aos políticos. Ignoro, porque non son politólogo, se isto é unha circunstancia concreta ou pode interpretarse como síntoma de algo acaso máis profundo, que permite enxergar o esgotamento dun sistema de partidos que non dá máis de si. De por parte, e como mero cidadán e curioso impertinente da galaxia, eu creo que, na base desa cada vez máis sistemática desconfianza do sufrido contribuínte, anda o feito de que os políticos viven sometidos a tiranías tremendas e durísimas servidumes, nomeadamente as que lles impoñen os mass media e, consecuentemente, unha cohorte de asesores e xefes de prensa que deben ostentar como requisitos indispensables: a) a máis perfecta indocumentación; b) estaren obsesivamente pendentes do márquetin e as enquisas de intención de voto e c) usar con fluidez un discurso baseado en dez tópicos e cincuenta frases feitas, moi à la mode e tan acomodaticias como baldeiras. Tan abigarrados ingredientes destílanse nun xarope que, como os infames mucolíticos da infancia, sabe a raios: os políticos contemporáneos parecen o que non son, son o que se esforzan en non parecer, din o que non pensan, pensan o que non din, e profesan facer o que non fan. E isto é, na miña opinión, un grande erro, que agocha un aviso a mareantes para quen queira tirarlle proveito: estimo que o márquetin e as enquisas que tanto angustian aos políticos e as súas cortes de aduladores se dispararían na súa prol só con que estes recomendasen a aqueles actuaren consonte a súa auténtica conciencia, comportándose como persoas razoables, independentes, normais e educadas e esquecendo esa noxenta dinámica de acción-reacción goberno-oposición á que tan afeitos estamos e que estomaga como un mal viño.
En tan adversa continxencia, eu non podo senón aplaudir ao político valiente, que non teme saírse do guión que lle marca o que se espera que diga consonte as canónicas mouteiras do discurso politicamente correcto, tan insulso, tan manido. Que o señor presidente da Deputación da Coruña, D. Salvador Fernández Moreda, tilde a inauguración do complexo arqueolóxico de Dombate co título do famosísimo filme propagandístico do réxime nazi O triunfo da vontade (Der Triumph des Willens, 1934) da produtora Leni Riefenstahl é, secomasí, un alarde de independencia e valor á hora de arrostar a eventual reacción dos seus opoñentes políticos. Certo é que non é o mesmo reunir a máis de cen mil seres humanos en xeométrica formación ca inaugurar o cobertizo dunha anta, que leva, por certo, decenas de anos agardando ser cuberta. Pero o que conta é a valentía. Ora, cabe tamén a posibilidade de que tanto o Sr. Moreda coma os seus opoñentes políticos ignoren a existencia do filme de frau Riefensthal e todo sexa unha mera coincidencia. Máis seguro.

A honesta lección dos erros

É coñecida a lexendaria, malia bastante epidérmica, cultura dos editores. Afeitos como estamos -e máxime acaso os editores universitarios- a meter entre o peito e as costas textos da pelaxe máis dispar, malo sería que entre tanto mamotreto académico e científico algún rescoldo non fora quedando na cachola, de xeito que, en punto a cultura máis ou menos xeral, o mesmo valemos para un rompido ca para un descosido. Non negarei que debo á colección Clásicos do Pensamento Universal parte importante desa bagaxe, pois, ademais de permitirme ter establecido amizades perdurables con prologuistas e tradutores, a revisión editorial dos limiares e versións galegas de obras dun abano temático e cronolóxico tan amplo (de Platón a Freud; de Séneca a Darwin; de Maquiavelo a McLuhan; de Erasmo a Beccaria...) resulta, do punto de vista da adquisición e o intercambio de puntos de vista sobre a evolución da ciencia, a cultura e o pensamento, un auténtico privilexio. É o tipo de cousas que fai que tras o editor de raza -e co permiso de Vde. e un pisquiño de inmodestia, por tal me teño- sempre haxa un entusiasta.
Un libro da nosa colección de Clásicos -pesado, denso, complexo, como case todas as obras dos teóricos alemáns- que me induciu a interesantes reflexións é-ollo ao título- A ética protestante e o espírito do capitalismo de Max Weber. En efecto, non é produto da casualidade que os países líderes do mundo sexan sistematicamente protestantes. Weber, recollendo o espírito de Lutero, expón que a envexa -recluída polo catolicismo no antro dos "pecados capitais"- pode ser un sentimento san e lícito, en tanto que estímulo para superar o envexado. Ignoro canto do malamente que entendemos neste país noso magnitudes que os anglosaxóns teñen superado liberalmente está no alicerce da baixa intensidade da nosa influencia no circuíto internacional de investigación e a innovación pero sospeito que entre os dous polos debe haber unha notable permeación. De igual xeito, que debe habela tamén entre o noso herdo fanaticamente católico e as legañas que cobren boa parte da nosa actividade diaria. Que a envexa malsá -esa que é amarela, paralizante e reconcome- é un deporte nacional non é segredo para ninguén, como tampouco o é que o envexoso é sen excepción un mediocre, insatisfeito na súa pel e provisto dunha baixa autoestima. En paralelo, a nosa cultura do erro é simplemente traumática. O erro é motivo de vergoña, a marca inequívoca do incapaz, ledicia do envexoso que o aproveita para escarnecer a quen odia. A corrección do erro é percibida en moitos casos como un exercicio de intolerable soberbia, perante a que só cabe lembrar ao corrector a súa condición de cheíñas miserable. Tal vez porque os editores vivimos en permanente conversa co erro, desenvolvemos unha actitude comprensiva, tolerante e, en calquera caso, construtiva cara a el. Cantas veces teño excitado sentimentos de suspicacia só por querer detectar o punto da cadea onde se produciu un erro garrafal na produción dun libro! Ante o erro, nada hai máis español que botar a pelota fóra, non recoñecer a responsabilidade e, na medida do posible, escurecela entre unha guedella de malas excusas. En troques, aínda que non moi cultivada, existe unha visión aberta e progresista do erro, porque errare humanum est, probablemente moito máis humano ca acertar e facer as cousas ben. O erro debe ser unha lección ou escola: débese aprender del para non voltar a cometelo, e, así, a súa corrección é sempre un exercicio de creación, nunca de insultante vaidade.
Hai non moito, nun exercicio escolar, unha alumna de certas aulas que impartín demostroume con prístina claridade o que debe ser a percepción creativa e aínda lúdica do erro. Na corrección do devandito exercicio, manifestei o meu estupor por atopar escrito (a reprodución e literal) premio Novel cun conxunto de signos de admiración e interrogación grafados de vermello: ¿¡!? a carón da gralla. A alumna envioume un tempo despois, escaneado, o debuxo que ilustra este post. Na mensaxe dicíame
Tiene toda la buena intención del mundo eh? A ver qué piensas.
Que vou pensar? Que rirse dos erros -o mellor modo, por certo, de enfrontalos- é privilexio de almas nobres e espíritos abertos.
[Nota bene: para ver correctamente a imaxe, clique sobre ela.]

Tónico cerebral

Xa non sei cando, vaticinaba eu o ingreso das reflexións deste humilde tugurio no papel impreso dos xornais. Chegados que son os tempos, veño colaborando dende hai cousa de tres ou catro meses no Xornal de Galicia e máis en Galicia Hoxe, medios onde a desproporcionada xenerosidade dos seus responsables destinou os meus artigos, nos dous casos, á contraportada. Penso, modestamente, que estas colaboracións poñen o contrapunto dos máis variados temas á tanta política de baratillo e tanto experto opinador sobre o futuro do país.
Un amigo, coñecedor de que tamén manteño esta bitácora, pregúntame -advertíndome que o fai sen retranca e que a pregunta é case literal- se, de tanto escribir, non temo acabe secándome o seso. Ao fío, ocórrenseme un par de argumentos. O certo é que este para min prezado recuncho que hai seis anos bauticei Fragmentos da Galaxia segue sendo o meu olliño dereito. Con independencia de que, en virtude da extrema maleabilidade da palabra e o texto, saiba Deus onde van rematar (nun xornal, compartidos en facebook, copiados e pegados noutra latitude...), as reflexións e pensamentos deste local son un pracer polo simple feito de crealos. Agora mesmo, mentres os meus dedos percorren, tan torpemente como hai vinte anos, o teclado branquinegro do portátil; mentres o meu oído vaga extasiado pola obertura à la française para clave en si menor de JS Bach, observo a extremaunción do día na Amaía: fíos de brétema reptan e se mesturan coas pequenas columnas do fume dalguén que queima rastrollo; as valgadas enchóupanse de escuridade, confúndese os verdes co negro da noite; todo comeza a iluminarse con milleiros de puntiños de luz dourada; un can ladra ao lonxe... Como, nestas circunstancias, o acto de crear non vai ser de seu pracenteiro? Como pode non contaxiarse o escrito da serenidade do momento en que se crea? Como evitar que se torne nun costume que, lonxe de evitarse como o vicio malsán, se busca, se bota en falta? Secarme o cerebro? Isto, benquerido amigo deste furancho, é zume para o cerebro, é tal que o tónico capilar para un señor con bisoñé. Polo demais, xa rematen nun xornal ou no perfil de facebook de algún ignoto cibernauta, este blog é -e seguirá sendo mentres se poida- a matriz , casa paterna e trademark de todo o que este menda poida dar aos prelos.
Disque, mentres Maria Fiódorovna lle facia o té nun relucente samovar, o cidadán Fiódor Dostojevsky anotaba nun caderno o prantexamento, o nó e o desenlace dos Irmáns Karámazov. Eu, mentres morre o día no val, entra o neno no garaxe coa súa bici e Sonia reparte a froita nos froiteiros, último esta autognose sabatina para, o máis aseada posible, "subila" nun tris á procelosa inmensidade do ciberocéano. A partir daí, deixará de ser miña. Vaia vostede saber onde remata.