El alcoyano

Cando digo que me enfronto a unha páxina en branco, minto. Ou, cando menos, non digo toda a verdade. Ou digo unha verdade acomodada a un concepto non estrito de páxina. O que teño diante de min é un espazo branco encadrado nunha estrutura rectangular, á súa vez embutida no bastidor negro dos límites físicos do monitor, e presidida na parte superior por uns signos gráficos convencionais, cada un dos cales quere significar un valor que eu recoñezo xa familiar e rutineiro. Insertar hipervínculo parece un mandato sacado dunha peli serie B de science fiction dos anos sesenta, do estilo de Forbidden Planet (unha das miñas favoritas, na que había un robot chamado Robbie, que cantaba a tipo dentro que botaba para atrás). E, sen embargo, insertar hipervínculo é un procedemento tan familiar como meter o dedo no narís (aínda que probablemente menos pracenteiro). O que teño diante de min, agora, xa non é unha páxina metafórica en branco, pois, como no soneto de Lope, burla burlando xa van alá unha ducia de liñas, na verdade ben pouco dotadas de susbtancia.
Cando, como me ocorre agora -cada vez menos adoecido polo proído de escribir dun xeito incontinente-, debo recoñecer que non sei como seguir nutrindo este minúsculo recanto do proceloso ciberocéano (id est, que non sei de que puñetas escribir) me consolo en pensar que é a infinita maleabilidade do texto, favorecida pola tecnoloxía informática, a que descompensa o doado que é crear tecnicamente texto e o difícil que resulta facer sobrevivir o texto polos seus valores de contido. No complexo feedback entre emisor e receptor das mensaxes, non sai ata que punto paga a pena acomodar estas ao que o emisor supón que o receptor quere ler ou oír. Se fose así, eu escribiría sobre o AVE, as autoestradas, o calote do neno en globo de Denver, a Facultade de Medicina da Coruña, a oportunidade de meter un segurita no Alacrana, o soldo de Leire Pajín ou a negativa do goberno a facer autoridades civís aos profesores. Pero, facendo unha adición de factores, como sobran opinadores con moito máis criterio, estilo e documentación que este pobrecito curioso; como os responsables de blogger.com aínda non fixeron unha ERE con tanto falabarato como pulula polo blogomillo (entre os que, por suposto, me inclúo); como o texto é fantástica e infinitamente maleable (é incríble o que se pode facer con vintetantas letras que ten o alfabeto!); como a escrita é unha liberación, e, finalmente, como esta bitácoora me serve de práctica para cando me presente ao Pulitzer (que, soño noite tras noite, vou gañar no 2017), eu vou seguir parindo. Aínda que mingüen os folgos; aínda que a toalla turre ás veces cara ao chan de xeito irresistible; aínda que os visitantes e comentarios se reduzan día a día de maneira alarmante; aínda que, como hoxe, non ter de que escribir sexa o Leitmotiv do post.
Impórtalle ben ao Pontevedra!

Sinamos canichalós

Curro, currelar ('traballo', 'traballar'), estaribel ('cadalso'), chaval, pureta ('persoa de idade'), chipén, gachó, jamar ('comer'), diñar ('morrer', orixinalmente 'dar')... son voces habituais do español que chegaron dende o dialecto caló ou xitano, o que, de paso, determina o seu uso nun rexistro vulgar e inicialmente marxinal. Por un curioso volumen en oitavo, dado ás prensas en Sevilla, Imprenta del Conciliador, Calle del Lagar, número, 6, no ano de 1853 -o seu autor D. Augusto Jiménez e o seu título Vocabulario del dialecto jitano, con cerca de 3000 palabras y una relación esacta del carácter, procedencia, usos, costumbres y modo de vivir de esta jente en la mayor parte de las provincias de España- fágome sabedor de que 'gallego' en caló dise canichaló ou galilé. Está ben. A la cama no te irás sin saber una cosa más. Canichaló. Soa ben, nonsí? O digno autor, señor Jiménez, en tempos nos que o politicamente correcto era un concepto do que non había noticia, afirma sen empacho: En el modo de tratar y mirar, aparentan los jitanos humildad y afecto pero son todos embusteros, en sus tratos y conversaciones ponderativos, y entre ellos se habla mal y odia a la demás gente, a la que llaman gachés. Aunque robustos, no son nada fuertes y se ocupan solamente en hacer y deshacer canastas, esquilar burros, chalanear y traginar. Sobre o reparto dos fillos de Exipto enriba da pel de toro, e tras referise in extenso aos xitanos do sur, especifica: Donde menos se ven es en Asturias y Galicia, pues que los mismos vecinos los echan de la población, por el temor de que les hurten, aunque aparecen pocos, así como en la provincia de Santander, cuyos moradores los odian.
A marxinalidade secular, e, ao que parece, inherente á raza xitana -entendo que un dos grupos étnicos europeos máis puramente conservados-, conduciu sempre aos seus membros a unha percepción literaria que explotou sistematicamente a truculencia anexada ao seu atezado aspecto, a súa vida errabunda, inadaptación e unha proximidade permanente ao delito, pero, sobre todo, ás prácticas máxicas e adivinatorias a que o imaxinario popular os fai tan afectos, en boa parte por una relixiosidade absolutamente equívoca nun país intransixente e fanaticamente católico. Di o señor Jiménez no suxestivo opúsculo que hoxe comento: No debe omitirse aquí que los jitanos en nada se cuidan de cumplir con los deberes religiosos, y tal es su corrupción, que los vagabundos que circulan por los campos y pueblos, dejan algunos de bautizar a sus hijos, y será muy raro al que se haya visto entrar en los templos á no ser que sea bajo un fin particular de hurto ó por reconocer el terreno para ese objeto.
En dúas obras especialmente predilectas deste menda -A Biblia en España, de George Borrow, e O manuscrito achado en Zaragoza, de Jan Potocki- asumen os xitanos esa dimensión de misterio e heterodoxia, tan cara a boa parte da literatura europea decimonónica, como máxicos administradores de incógnitos arcanos, perigosos e descoñecidos para os payos.

E-book: unha última reflexión

O bo de ler moito é que sempre se ten a posibilidade -e o conforto- de atopar xente tan intuitivamente intelixente como un mesmo. O cal, como vostede, amiga ou amigo seareiro desta bitácora, debe xa saber ben, é difícil. Ocorre pouco, pero ocorre ao cabo.
Comparen estes dous comentarios sobre o e-book:
Un trebello dixital máis atractivo polas súas potencialidades técnicas ca polos seus contidos. (Juan L. Blanco Valdés, Mouteiras no vento, Fragmentos da Galaxia, , 12.10.09).
Un receptor-continente facilitador del consumo de nuestros contenidos que se acerca a perfiles cuya motivación de acceso no es necesariamente la lectora sino la exploración de las potencialidades tecnológicas del dispositivo (Ana Rubín, Felipe Romero, De cómo la digitalización ayudará al sector editorial a llegar al territorio del gran consumo, Trama & Texturas, 9, 2009, p. 60).
Bueno, e despois desta simpática demostración de que este menda está desprovisto, e vai xa para moito, de avoa, xa anoxa tanto e-book. Prometo, para tranquilidade da minúscula pero selecta parroquia desta humilde casa de comidas, virar o terzo. Aínda non sei cara ónde. Algo sairá.

A camisola mnemónica

Conciliar tradición e innovación, creo eu, pode resultar extremadamente positivo en circunstancias como as actuais, cando todo semella estar preparado para o asalto final da tecnoloxía dixital á produción editorial en masa. Ben se ve polos últimos posts deste local que o seu patrón anda preocupado co tema. Por iso, para non perderme no escuro marasmo da permanente hesitación, facendo virtude da desexable equidistancia entre a Biblia de 42 liñas e o estándar Epub, doulle unha a Deus e outra ao demo. Vexan, se non, unha escolma das miñas lecturas dos últimos días.
Fronte á produción en masa, emocióname a énfase que hai cento setenta anos os historiadores do libro facían sobre o prohibitivo da adquisición de libros antes da imprenta. Aí teñen, por exemplo, á condesa de Anjou, no século XV, que dió por una copia de las homilías del obispo Hayman, 200 carneros, 20 fanegas de trigo, 20 de mijo y otras tantas de cebada. É de supoñer que o vendedor das homilias do bo clérigo non tería intolerancia aos cereais. No texto de onde entresaco o admirable amor librorum da devandita patricia, Historia de la imprenta. Trata de su invención, historia primitiva é introduccion en Europa (Barcelona, 1831), o seu autor D. A. Bergnes achega, a respecto da invención da arte de imprimir, un argumento que moi ben puidera aplicarse -ou así o penso eu- ao momento actual de (ao que parece) inminente eclosión do e-book: Es la suerte común de todo descubrimiento prematuro, y de toda invención que se hace bajo circunstancias inoportunas, ya de perecer en el instante mismo de su nacimiento, ya de sobrevivir por algún tiempo luchando con una ecsistencia efímera y precaria. Si el arte de imprimir se hubiera inventado durante las tinieblas más oscuras de los siglos bárbaros, se habría apreciado muy poco su valor é importancia, y hubiera llegado al fin a escarnecerse y olvidarse.
Joaquín Rodríguez, autor de Los futuros del libro, cita o contributo de Patrick Bazin e Bruno Latour Le livre face à l'écran, un objet irremplaçable, presentado ao coloquio O futuro do libro, convocado en febreiro de 2007 polo Centro Nacional do Livro francés. Hai un parágrafo deste traballo que me parece simplemente soberbio: Los libros en papel son un lugar privilegiado de la memoria, un lugar de memoria que permite crear en el imaginario del lector un espacio de representación, un teatro interior; que permite desarrollar el pensamiento del lector como un pensamiento teatral, como un espacio mental en el que se representa lo que el autor ha escrito y que se representa a sí mismo a través de lo que el autor ha escrito. Y eso es así porque los libros poseen unos límites físicos dentro de los cuales la memoria queda fijada: poseen una camisola mnemónica que les dota de estabilidad diacrónica, que delimita su principio y su final; poseen un final o un desenlace que, como un vector que atraviesa el libro, estructura su contenido y lo dota de sentido, como una columna vertebral; poseen una personalidad tipográfica, una personalidad estructural única.
Personalidade única /vs/ estandarización. Un obxecto con límites físicos que coinciden cos límites dos seus contidos /vs/ un obxecto con límites físicos pero ilimitado nos seus contidos. Unha camisola mnemónica (como me gusta a expresión!) /vs/ a asepsia fría dos robots.

Máis sobre a "ofensiva" do e-book

O futuro é xa.

Mouteiras no vento

Para o libro electrónico e a edición dixital, os tempos son chegados. Independentemente das opinións e escrúpulos de cada quen, xa non cabe inhibirse dun proceso imparable e no mundo editorial todos teremos que decidir. Esta é a impresión que trouxen da última edición de LIBER e dunha interesante entrevista con persoal de Google Books.
Luces e sombras. Iso é o que vexo nun futuro inmediato.
Luces. A técnica permite, e aínda estimula, o último asalto: a estandarización dun formato universal, epub, da man, como non, de Adobe, que, consciente da súa enorme responsabilidade, pon ao dispor de todos os interesados unha guía de boas prácticas do formato. Epub representa a evolución dos tempos: un estándar baseado en .pdf pero moito máis versátil e agradable que o seu antecesor, e moito mellor adaptado aos dispositivos finais aos que se dirixe: por que limitar a posibilidade de descarga e lectura a un dispositivo específico (iRex, Iliad, Kindle, Sony Reader...)? Ler nun iPoD ou nun iPhone xa é posible. Evadirse, polo tanto, dun proceso de convivencia entre formatos non parece o máis intelixente e, xa máis tarde, xa máis cedo, os editores terán, teremos, que optar.
Sombras. Como influirá na lectura, entendida como interactividade entre lector-soporte, a interacción cun cacharro que acubilla nas súas tripas miles de libros? Imaxinan que o e-book inflúa na lectura como os chats e messengers na escrita? A facilidade e ausencia de esforzo no cambio entre libros non facilitará, de seu, un permanente cambio, unha sorte de botoneo constante que acabe por converter o cachivache nun trebello dixital máis atractivo polas súas potencialidades técnicas ca polos seus contidos?
Non teño resposta. Alá veremos. Eu non son un "nativo dixital", madia a leva. Comecei o meu proceso escolar cunha pizarra e un pizarrín. Pero, de por parte, estimo que, a estas alturas da peli, o vello argumento de antepoñer as vantaxes e bondades da edición tradicional ás da e-ink e e-paper é algo así como poñerlle mouteiras ao vento.

Dersu. Shagua.

Hoxe hai especialistas para todo. Apenas si fica algún recanto na inmensidade do coñecemento humano que non sexa sistematicamente explotado polo ollo incisivo do experto. Un podería pensar, por exemplo, que as relacións entre a literatura e o cine -esa cousa que, coloquialmente, se expresa en opinións banais do estilo de pois a min gustoume máis a novela ca a película (ou viceversa)- constitúen un terreo transitado só polo ditame, subxectivo e profano, do espectador-lector ou lector-espectador. Ca! Hai na universidade compostelá, para que teñan vostedes unha idea, un centro de estudos multidisciplinar especializado nas interrelacións sistémicas entre a linguaxe narrativa e a cinematográfica. Nós mesmos temos editado varios interesantes tratados monográficos acerca do particular, particular que, en realidade, constitúe unha liña de traballo perfectamente definida e ben traballada dentro da teoría literaria e os polisistemas narrativos (que é o que, no fondo, constitúen literatura e cine, novela e film).
Cantas veces non terá visto vostede unha peli baseada nunha novela! Xorde, inevitable, a comparación e a avaliación, máis ou menos crítica, das bondades da adaptación. O nome da rosa, dirixida e producida polo frutífero tándem Jean-Jacques Annaud-Bernd Eichinger en 1986, é, para min, un paradigma de respecto á obra orixinal, dentro dun universo cinematográfico que transmite -apretando en noventa minutos un exercicio de lectura extensible a semanas- a atmosfera que impregna todo o libro. E iso, creo, é o difícil: a transposición a imaxes e diálogos o que, na súa forma textual, configura unha atmosfera -luz, olor, cor, tacto, ambiente, clima, tensión...- concreta. Penso tamén en La colmena (Camus-Dibildos, 1982), outra magnífica, e moi arriscada, adaptación.
Noutras ocasións chégase á novela dende o cine. É o que me ocorreu con Dersu Uzala. Tras ver o film de Kurosawa -simplemente, unha obra de arte- lin, nunha edición de batalla que reproducía na cuberta un fotograma da peli, a novela de Vladimir Arseniev. O candoroso animismo do trampero siberiano constitúe, xa na súa forma cinematográfica, xa na raíz narrativa, toda unha reflexión sobre a condición humana e as majaderías anexas ao que chamamos "desenvolvemento cultural".
Nas antípodas literarias do autor ruso, atopo un personaxe que me trouxo inmediatamente á memoria ao vello Dersu. Nunha marabillosa novela, prodixio de horizontalidade, limpeza narrativa e anticlericalismo, El cura de Monleón, fala Baroja dun tipo viejo, raro y abandonado que vivía con una sobrina viuda en un caserío solitario y lejano. Era hombre de unos setenta años, tipo fantástico, que se llamaba Martín y de apodo Shagua ('ratón'). Martín Shagua gastaba melenas blancas, vestía muy andrajoso y dormía en una cama de hierba seca.
-¿No coméis carne?
-No, nunca.
-¿Y por qué no se pueda matar a los animales?
-Porque a mí me parece que todo lo que vive tiene que ser respetado. Los animales son como nosotros.
-¿Pero entonces hablarían?
-Y hablan a veces.
-¿Tú les has oído?
-Sí.
-¿Qué dicen?
-Se quejan cuando les hacen daño. También hablan los árboles y las plantas cuando las mueve el viento y se lamentan se se les rompe las ramas, Yo a veces los entiendo. Si corto un árbol con el hacha le pido perdón.
Velaí como, ao conxuro dunha evocación persoal, se mesturan universos literarios tan, en principio, dispares. Maxia dos textos e os camiños a que os conducen os seus lectores!