Jardiel

Na historia recente diso cada vez máis indefinido, que antes chamabamos, sen que nos provocase erisipela, letras hispánicas hai poucos exemplos de desproporción entre esquecemento popular e volume da obra comparables ao caso de Enrique Jardiel Poncela, e iso malia ter acadado algún dos seus títulos, cando menos coma meros títulos, o nivel case da frase feita: Eloisa está debajo de un almendro ou Usted tiene ojos de mujer fatal.
Cultivador impenitente da comedia, a novela, a novela e o relato curto e o pensamento condesando en forma de pequenas pílulas de uso discrecional, Jardiel é, creo, unha boa mostra dun humor hispánico de base certamente conservadora e, no fondo, respectuosa coa orde establecida e pouco rupturista. Se non fose polo risco de ser mal interpretado (tal como está o patio, case seguro que vou ser mal interpretado, pero aí vai), eu postularía a existencia dunha caste de humorista español de dereitas, que nunha medida máis ca perceptible, adopta como elementos integrantes da ironía percepcións da sociedade vedadas, proscritas ou moi limitadas á tradición da esquerda. Deste xeito, a ignorancia e zafiedade das clases populares, o desprecio ou desconfianza cara aos avances culturais e científicos, a necesaria inmutabilidade dun sistema de xerarquía social, a defensa implícita da superioridade masculina basada na frivolidade inevitable da muller… están na base dun tipo de humor característico que, con diferenzas respecto aos tintes ideolóxicos, abrangue, no recente, a escritores, xornalistas, humoristas gráficos, de Muñoz Seca, Mihura, Arniches ou Jardiel á xeración de posguerra (Álvaro de la Iglesia e La Codorniz) e os máis novos, ao estilo de Chumi Chúmez ou Mingote, algúns deles por veces levemente enfrontados ao Régimen pero, no fondo, tolerados por este pois ben sabían onde estaban os límites que non podían ultrapasarse.
Dentro dese devandito catálogo un pouco apresurado, Jardiel constitúe para min un autor á parte. Mercé a un libro venerable, en exemplar practicamente ao borde do estantarelamento total a causa do intenso uso ao que foi sometido, recupero estes días a gratificante lectura dun texto jardielano que non podo menos de recomendar, cando menos nunha boa parte. Para leer mientras sube el ascensor. Selección de escritos breves (Aguilar, 1950, eu a teño nunha reedición de 1968, para mostra un botón) poutpourrí de textos curtos e variados en temas, formas e inspiracións, se non erro o último libro editado en vida do autor, que falecería dous anos máis tarde. Creo que cando lin por vez primeira as "Siete novísimas aventuras de Sherlock Holmes", contidas na obra, debía andar polos doce ou trece anos. Xa daquela farteime de recomendalas entre o círculo dos meus amigos en quen intuía que a parodia da flema sherlockholmiana e, por ende, británica ía resultar tan hilarante coma a min.
Recoñezo que o tempo é unha peneira fodida que nos muda a percepción de (case) todo, e supoño que en moitos aspectos a obra de Jardiel terá resisitido mal o paso de factor tan poderoso. Pero percibo no autor unha chispa de xenialidade ―mestura tal vez de humor intelectual, corrosivo absurdo e unha irónica reiteración da obviedade― do que gusto moi espcialmente e que dalgún xeito o fai intemporal.