José de Carboeiro

Cando tiña por volta dos 20 ou 21 anos e aínda cría nos tetos dos paporroibos, botei unha quincena dun dourado mes de setembro acampado cun coleguilla nas ruínas do mosteiro de Carboeiro,  en terras do Deza, distrito de Silleda. Tiñamos a tenda chantada no espazo que correspondía ao claustro monacal, anexo á igrexa, unha xema da arte románica en transición ao gótico, consagrada na era 1209 (é dicir, o ano 1176) e hoxe por boa fortuna magnificamente reconstruída. Nese escenario, propio dunha peli de Tim Burton ou dunha recreación fílmica do Miserere de Bécquer, Seve (o meu coleguilla) e máis eu faciamos unha vida natural, gozando dun paraíso forestal de freixos, buxos, castiñeiros e carballos vellísimos e bañándonos encoiros nas frescas augas do Deza, que por aquela parte corre, montañés e contento, entre rochedais, esfragadoiros, bucólicos relanzos e fervenzas bravas. 

Comiamos do que había, moita lata, de sardiña e mexillón, pan do día e froita que arrepañabamos; mesmo un día, matamos un gazapín dun cantazo, despelexámolo como puidemos e guisámolo botándolle algo de viño, tal e como nos recomendara un taberneiro de Fontao, aldea mineira, veciña do mosteiro unha media hora longa de camiño. Fose que a pinga de viño coa que bautizamos ao carajo do roedor máis que pinga era a súa boa media botella, fose que o guisamento ao lume foi tal vez demasiado breve, fose, en suma, que a nosa arte coquinaria era máis ben cativa, o caso é que o demo do coello atravesóusenos e trousámolo todo, dándonos moi mala noite.
Por certo que o taberneiro aquel de Fontao (aldea onde, na posguerra, houbera riquísimas minas de wolfram, ata que a alma das armas deixou de recubrirse con ese mineral) tiña unha curuxa e un día, todo fachendoso, amosóunola a Seve e a min. Tan contento estaba o home coa curuxa na man dereita, nós ollando a cara de papona que tiña, con eses ollos negros inexpresivos que semellan os dun morto, cando vai a desalmada e cágalle na man ao tipo. A min, que sempre fun moi sentimental para as cousas do pundonor e as vergoñas alleas, deume boa mágoa do taberneiro, que se avermellou da humillación, malia nós quitarlle importancia á cagadela e louvarlle moito a traza e a compostura do bicho.
Alá, naquel verán dourado, as noites baixo o manto tendido do ceo coas súas estrelas, agardando por veces medoñentos vermos saír da terra a man pelada de esquelete ou a calivera dun monxe coa conciencia traballosa de pecados e remorsos, eran de moito falar e filosofar e arranxar o mundo, axudados tanto polos efluvios da caña branca do país, que tiñamos na cantimplora, como polos transportes a que nos conducían os compostos activos do THC (tetrahidrocannabinol, se a dicir as cousas con propiedade estamos).
Polas mañáns, frescas de campo e montaña, acordabamos cun cheiro inesquecible, ligado a un son tamén de moita recordación: o cheiro era penetrante, dozón, como de leite preso mesturado co fedor de pes suados; o son era ledo, entrecurtado, evocador de medievos ou arcadias virxilianas. A orixe de tan peculiares arrecendo e ruído era un rabaño de cabuxas co seu castrón, as chocas penduradas do pescozo, que, ao pé do cenobio, guiaba todas as mañáns un cabreiro, íncola do lugarexo próximo de Carboeiro de Francia. O castrón era un animal enorme que o seu amo contrataba de castizo para semental. Tiña os cornos recurtados para lle restar bravura e as pupilas verticais, inquedantes, talmente as do demo dos aquelarres.
O pegureiro, que atendía por José, era pequenote, home forte, aínda novo, pero o brancor prematuro do pelo e o mísero, sucio e desleixado do seu atavío facíano máis vello. Fora, como todos os rillotes da zona naquel tempo, traballador da mina de wolfram de Fontao, ocupación que lle deixou unha silicose adquirida que tamén o avellentaba. Ora, o que máis chamaba de José eran os ollos, uns ollos infantís, dun azul intolerable e profundo, nos que se podía ler unha alma limpa e o corazón dun neno.
José vivía coa nai, moi velliña, encamada na súa pobrísima casoupa da aldea, onde (a amnesia dos anos acaso me faga esaxerar) creo que non tiñan luz eléctrica nin auga corrente. José gastaba pucho, un pucho de viseira sobre o que se foron superpoñendo ao longo dos anos estratos sucesivos de graxa, roña e caspa, que tornaban a prenda de cor indefinible. A cabicha eterna do Celtas nos beizos e o ollo regañado do lado que lle viña o fume, unha pel curtida á vintemper, os cañotos duros sobre as fazulas mal barbeadas e as cascarrias sempre asomando polas ventás do nariz completaban a fasquía de tan extraordinario personaxe.

José era, por suposto, un filósofo natural, unha sorte de salvaxe feliz ou Dersu Uzalá provisto dun catálogo de necesidades que esnaquizarían o esquema vital dun urbanita ata reducilo a un inventario de prioridades absurdas. Coñecía a idade dos árbores, a casa dos raposos, os tobos dos coellos, os niños dos petos, ventaba ao lonxe o porco bravo, ensinaba ás pegas a falar como os cristiáns, imitaba o canto lúgubre da curuxa e o oubeo do lobo. Gastaba José un galego puro, nunca contaminado, rico de cadencias, inflexións e risadas coas que trufaba a conversa. Sabía refráns que reflectían o seu universo de camiños, cavorcos, trebóns, invernos de brétemas, soidade e fume da parromeira, un universo chico de extensión pero sublime de sinceridade, un tempo detido nos ritmos grandiosos da natureza, ai, tan esquecidos. Tamén sabía chistes verdes que contaba nun castelán por aproximación, castrapeiro e hilarante, e que, polo visto, lle aprendera un que traballara con el na mina e que era da parte de La Bañeza, na provincia de León. 
Non podería determinar, cando axiña irán alá corenta anos do que conto, canto influíron no meu mapa do mundo as conversas, longas, pousadas (que présa podiamos ter?), as ricas conversas con aquel especime único. Mentres aspiraba o fedor do seu castrón e del mesmo, baixo o palio daquel bendito sol de setembro e á sombra das paredes venerables do convento, debullaba José a súa sabedoría, tan inxenua como infinita, perante os ollos pampos dun rapaz na flor da vida, que absorbía emocionado, e case con vergoña, unha visión da vida tan diferente á súa... un rapaz, agora xa home feito, que, seguindo acaso o exemplo de José, e mesmo sen coñecer a causa, nunca deixou de ser un neno.
 Notas
1. O retrato de José que acompaña este post (unha obra de arte) saíu do obxectivo máxico do meu benquerido amigo e compañeiro de armas Xoanma Porto. 
2. Debo, polo demais, a outro prezado amigo e camarada, Manolo Diéguez, o agasallo impagable de terme provocado esta evocación.