Libros e chimpancés

Xa me teño referido a que unha das facianas máis estimulantes e dinámicas do traballo de edición é a permanente (e necesaria) rajadura con membros desa gran constelación que gravita ao redor da produción dun libro: autores, coordinadores, maquetistas, distribuidores, deseñadores, tradutores, revisores… Isto, como tamén teño comentado, proporciona, ao tempo que unha visión bastante panorámica ou en grande angular dun mastodonte como é unha universidade, unha enorme cultura enormemente epidérmica.
Hoxe, por exemplo, comecei a mañá recibindo ao autor dun texto sobre poesía épica anglogermánica medieval. Dalgunhas xeneralidades en torno á nosa mutua devoción por Tolkien —devoción que no estrato social máis amplo pode estar na clave do éxito da obra—, pasamos a cuestións máis técnicas como as evidentes virtudes da tipografía Caxton na que o libro se compuxo, e algunha das súas eivas, como é o excesivo enlace que a súa cursiva provoca por ter o eixo excesivamente inclinado (só nun traballo así pode chegarse a un nivel tal de rizamento do rizo); a tipografía levounos a evocar a Gutenberg, o que conduciu á polémica sobre o libro impreso-dixital recentemente avivada polo invento de Amazon, do que se fixeron, por certo, eco estas páxinas. Sobre a condición de especialista en filoloxía xermánica do autor do libro, eu referinme a Lutero e o agradecido que sempre estivo ao ars artificialiter scribendi de maese Gutenberg, grazas ao cal, por medio da impresión dos primeiros folletos da historia, as teses do heresiarca foron coñecidas nos últimos confíns da cristiandade tan só semanas despois de o martelo soar —torvo heraldo do trebón que agardaba a Occidente— nas portas do castelo de Wittenberg. O primeiro banzo na globalización da información e, ergo, da cultura.
De feito, a dialéctica do libro impreso-libro dixital non se limita, como se quere ver facer interesadamente dende certas instancias, ao obxecto libro. Trátase dunha difícil convivencia entre dúas formas de información e, polo tanto, de adquisición da cultura: a impresa, sustento de Occidente dende 1452, e a cultura dixital, que, coma un feitizo e a lombos de potencialidades tecnolóxicas subxugantes, revolucionou un paradigma inalterado dende hai séculos. Así son, en efecto, as revolucións; pero ollo: as que funcionan sempre son cruentas.
Sobre as circunstancias nas que pode circular nos anos vindeiros a dialéctica complexa entre o libro impreso e o soporte dixital, outra persoa que me visitou onte evocaba unha imaxe metafórica moi fermosa e, creo, acaída ao caso. Citaba meu amigo de cabeza a Desmond Morris, autor tan de moda hai anos, e un experimento antropolóxico que se desenvolveu con chimpancés: a varios bebés de tal especie lle mostraban dous trasuntos maternos: un era unha máquina metálica sen máis artificio, dotada de dous depósitos de leite, a xeito de mamas, que, levemente accionados pola boca do pequeno, surtían dun leite doce e morno. O outro trampantojo era o mesmo armazón metálico, que daba un leite de peor calidade e máis difícil acceso, pero provisto dunha cobertura de pelo, baixo a cal meteran un material brando e mol, que, ao tempo, proporcionaba calor. Invariablemente, os cachorros preferían esta última nai.
Fetichismo? Unha especie de xenética da cultura? (Ostia, que animalada! Anque, ben mirado, non soa mal... xenética da cultura).
E é que non só de pan vivimos.