Humanidades

Estes últimos días cambiei impresións con varias persoas de criterio rigoroso acerca da tan actual crise das humanidades (a cursiva indica o que hoxe é un clixé conceptual). O meu amigo, profesor de Lóxica na Facultade de Filosofía compostelá (e compañeiro de fatigas titoriais no Centro da UNED de Pontevedra) Alejandro Sobrino, intelectual repousado e de opinión sempre reflexiva, é pesimista: a obrigada converxencia universitaria europea, o deseño dos planos de estudo, a ausencia practicamente total de transversalidade dalgunhas materias de humanidades (lóxica, filosofía… tan necesarias como alicerce de tantas cousas), a escasísima importancia concedida ás humanidades polos propios gobernos universitarios e autoridades en materia de educación secundaria e superior (lémbrese, por exemplo, a aniquilación do latín: para que demo serve o latín?) son síntomas evidentemente preocupantes. Dicía que Alejandro Sobrino é pesimista e lembro aquilo de que todo optimista é un pesimista mal informado. É obvio que os tempos non son bos a pouco que se mire arredor: a plutocracia social imperante (a obsesión polo diñeiro en España, con todo, é algo anormal, obviamente relacionado co feito de que hai corenta anos eramos uns miserables) converte en inútil todo empeño, todo estudo que non teña unha tradución rápida como fonte de diñeiro (isto é, de acceso ao consumo). Eu quero crer, aínda así, que terá que seguir habendo quen ensine a Platón (foto), o aoristo ou os adxectivos de tres terminacións (bonus, bona, bonum).
Nesta conversa con Alejandro participou tamén Marisa Melón, directora do Servizo de Publicacións da USC -onde traballo-, amiga da alma e colega queridísima, quen introducía un punto de reflexión moi suxestivo: a irrupción de Asia, como protagonista de primeira orde, no actual escenario social, económico e financeiro internacional deseña unhas perspectivas de futuro para Occidente, non sei se boas ou malas, pero de certo que de gran calado. Apuntaba Marisa precisamente o tremendo papel que no weltanschauung destas civilizacións e culturas teñen as humanidades e o pensamento (a filosofía, a lingua, a arte...).
Interesoume moito o punto de vista do profesor da Universidade de Roma Tor Vergata, especialista en escritura e edición dixital e en web, Domenico Fiormonte -autor do excelente tratado Filologia e scrittura nell'era digitale-, que, xa por segunda vez, pariticipou como docente no noso Máster en Edición. Domenico está convencido de que a web e a edición dixital, lonxe de representaren un perigo para a tradición humanística, supoñen proporcionar a esta novas bases e novas canles de desenvolvemento. Se en época tardolatina e medieval foi o pergamiño o soporte amanuense da transmisión humanística (grazas á cal, por certo, hoxe sabemos quen foi Platón), hoxe é o blog no que escribo: caracteres carolinxios por bitios; a rugosa pel do carneiro trocouse no papel impreso do humanismo (Lutero sempre lembraba, agradecido, nos brindis a maese Gutenberg), e o papel na globalidade planetaria destas liñas, que poderán ser lidas en calquera punto da Terra en canto as publique.
Mercedes Brea, amiga e paisana da Estrada, catedrática de Filoloxía Románica e eximia filóloga, co-directora do noso Máster e tantas cousas máis, coincide con Domenico no seu punto de vista. Non hai que negar o avance dos tempos; antes ben, debemos poñer todo da nosa parte para axeitar a riquísima tradición humanística e filolóxica de Occidente ás inmensas potencialidades do mundo dixital. Eu argumentei que, en calquera caso, na evolución do pensamento non existe solución de continuidade: cómpre, polo tanto, seguirmos cultivando o fondo, e deixar que as formas evolúan segundo os tempos. Os modi dos tomistas, a separación entre trivium e quadrivium (Mercedes Brea comentou, con ironía, cánto se gañaría de volvermos a eles)... deron paso a novas formas de concibir, tratar e transmitir o coñecemento. O Humanismo preconfigurou o Racionalismo e a Ilustración, e na Revolución Francesa se sentaron as bases do pensamento moderno. Ao cabo, da man da revolución dixital, estamos asistindo a outra mudanza, que, de todos depende, pode ser altamente suxestiva e enriquecedora. Sobre a crise, por tanto, das humanidades, pensemos que o propio vocablo crise provén do grego, onde siginfica 'cambio'. Nin máis nin menos.